Spacer muzyczny #2: Warszawa – Służew i Ursynów

rodzaj: integracyjne, poznawcze

poziom: szkoła ponadpodstawowa

Warszawskie dzielnice Służew i Ursynów są pełne muzyki. Przespacerujmy się nimi

zdjęcie przedstawia tablicę wskazującą drogę do ulicy Koncertowej na Ursynowie

Wyjście ze stacji metra Ursynów w stronę ul. Koncertowej, fot. Jan Topolski

Spacer lekcji dla szkół ponadgimnazjalnych: Warszawa – Służew i Ursynów

Czas trwania: 60’

Poziom: liceum

Materiały: tekst, ćwiczenia, zdjęcia, mapa

I. WSTĘP

Służew nad Dolinką to mieszkalne osiedle położone w południowej części Warszawy między Mokotowem a Ursynowem, nad Dolinką Służewiecką, gdzie od wieków istniała luźna zabudowa wiejska, nad którą góruje barokowy kościółek Św. Katarzyny. W latach międzywojennych od północy rozpoczęło się tu planowanie zielonej dzielnicy willowej, która nie została w pełni zrealizowana. Dopiero w latach 70. ruszyła budowa dużego blokowiska, odróżniającego się jednak od reszty dużym udziałem zieleni, bogactwem balkonów oraz specyficzną architekturą.

Przydziały na mieszkania często dostawali tu artyści i ludzie związani z kulturą, jak choćby Zdzisław Beksiński – komputerową rekonstrukcję początków Służewa można znaleźć w filmie Jana P. Matuszyńskiego Ostatnia rodzina. Obecny założenie urbanistyczne architektów Miastoprojektu, Jerzego Kuźmienki i Jerzego Nowaka, jest poważnie zaburzone licznymi nowszymi pawilonami, apartamentowcami i garażami, ale tworzy specyficzny ludzki mikroklimat, który świetnie opisał w swoim multimedialnym reportażu Filip Springer. Samą Dolinkę wyznacza Potok Służewiecki, zwany dawniej Sadurką, a jej przekształcenie z sadów w stronę parku nadzorował znany architekt krajobrazu Longin Majdecki.

Dalej na południe leży już Ursynów, jedna z największych warszawskiej sypialni, którego kręgosłup wyznacza Komisja Edukacji Narodowej z położonym pod nią tunelem metra. Urbanistyczną koncepcję szeregu organicznie ze sobą połączonych, lecz kameralnych w istocie osiedli współprojektował słynny architekt Marek Budzyński, także autor monumentalnego kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego. Proces budowy i zaludniania Ursynowa doczekał się filmowego uwiecznienia w postaci serialu Alternatywy 4, absurdalnej satyry na peerelowskie warunki mieszkaniowe i relacje społeczne w wielkiej płycie. Przy okazji wznoszenia bloków intensywnie przekształcono także rzeźbę terenu, tworząc szereg górek i jarów, z których w naszej części spaceru po Ursynowie Północnym najważniejsze są Koński Jar i Kopa Cwila, z której można podziwiać panoramę obu dzielnic. W bujnej zieleni uważne oko przechodnia dostrzeże także liczne rzeźby wapienne i żelbetowe w osiedlach Jary i Stokłosy, powstałe w ramach pleneru ZPAP pod kierownictwem Ryszarda Stryjeckiego.

Niektóre z nich podejmują tematy muzyczne, jak wypukłorzeźba Grajkowie Edmunda Majkowskiego czy ceramiczna Rodzina muzykująca Niny Mareckiej, znajdująca się na terenie ogródka jednego z mieszkańców i niszczejąca powoli z powodu braku środków (z postaci dziecka pozostała tylko noga...). Znakomicie współgra to z muzycznymi ulicami na Ursynowie Północnym i Służewie, wśród których patronów znajdziemy zarówno wielkich kompozytorów, jak i same terminy. Z tych pierwszych wymieńmy Jana Sebastiana Bacha, Wolfganga Amadeusza Mozarta i Béli Bartóka oraz Zygmunta Noskowskiego, Józefa Elsnera i Grażyny Bacewiczówny; wśród drugich ulice Sonaty, Batuty oraz po ursynowskiej stronie Dolinki – Nutki, Pięciolinii, Wokalna, Melodyjna, Wiolinowa Koncertowa, Symfonii, Okaryny i Eligijną; wisienką na torcie jest Skwer Muzyki Węgierskiej.

Oczywiście to nie wszystkie muzyczne akcenty na mapie Warszawy: szczęściarz Stanisław Moniuszko dostał swój adres w samym centrum (i z Filharmonią Narodową); podobnie uprzywilejowany został Fryderyk Chopin z miłą uliczką przy Alejach Ujazdowskich. Mieczysław Karłowicz i Ludomir Różycki sąsiadują ze sobą wśród pisarzy i postaci literackich na Starym Mokotowie, a Karol Szymanowski wylądował w socrealistycznym założeniu obok placu Hallera na Pradze Północ. Gorzej trafili Ludwig van Beethoven, hasający po nieużytkach między Sobieskiego a Czerniakowską, a nadzwyczaj kręta ulica Improwizacji okrąża dawną Hutę na Młocinach. Radni Żoliborza chcieli z kolei upamiętnić mieszkańca dzielnicy, Witolda Lutosławskiego, ale znaleźli dlań tylko skromne miejsce na Marymoncie...

Jednaj największy chyba skupisko znajdziemy na Imielinie, wśród wąskich przecznic Puławskiej, Tanecznej i Poleczki: pomiędzy magazynami i działkami wiją się tu mało sprzyjające spacerom ulice Poloneza, Mazura, Kujawiaka, Menueta, Gawota, Walczyka, Galopu, a nawet Samby, Flamenco, Rumby i Lambady czy enigmatyczne Pląsy. Niektóre z nich przechodzą pod południową obwodnicą w stronę Pyr, by dać asumpt do kolejnych: Serenady, Sarabandy, Fanfarowej, Organistów, Chóralna, Solistów, Puzonistów, Klarnecistów, Cymbalistów, Kobzy, Gajdy, Drumli, Katarynki, Pozytywki, Trombity, Dumki, oraz po prostu Muzycznej, Akustycznej, Szumiącej i Dźwiękowej.

Na naszym ograniczonym przestrzennie spacerze po Służewie i Ursynowie będziemy mieli okazję odetchnąć świeżym powietrzem Dolinki Służewieckiej i opowiedzieć o każdej z form i gatunków oraz kompozytorach patronujących okolicznym ulicom. Dodatkowo proponujemy poniższych parę ćwiczeń, które można indywidualnie zestawiać, rozwijać lub przetwarzać.

II. ĆWICZENIA

Do jakiego zakresu pojęć odwołują się nazwy ulic Pięciolinii i Nutki, a do czego Koncertowa i Wokalna oraz Sonaty i Symfonii? Czy istnieje jakaś logika w ich układzie? Skąd wzięła się w tym wszystkim ulica Batuty? Warto przypomnieć miejską legendę o tej nazwie, która przedostała się nawet do Wikipedii... Czy wzajemne położenie ulic Okaryny i Elegijnej ma jakiś sens? Zapytajmy napotkanych mieszkańców, czy wiedzą, skąd pochodzą te nazwy... A czy wiedzą, jak kiedyś wyglądała Dolinka? Spróbujmy znaleźć miejsce fotografii Z3, ostatnią ocalałą zabudowę dawnej wsi na Służewie.

Znajdźmy muzyczne rzeźby ukryte na terenie osiedla Jary. Na jakim instrumencie gra mężczyzna z Muzykującej rodziny (Z2, Puszczyka 10) oraz postaci z Grajków (ul. Koński Jar 6)? Czy znamy jeszcze jakieś muzyczne lub dźwiękowe rzeźby w Warszawie? A jakie pomniki kompozytorów możemy wspólnie wymienić i gdzie one stoją? Czy ktoś zauważył mural na jednym z bloków obok Kopy Cwila sfotografowany na Z1? Przypatrzmy się muzycznemu zapisowi i spróbujmy go zagrać w grupie.

Skąd wśród największych polskich i austroniemieckich kompozytorów wziął się Béla Bartók i jakie postaci moglibyśmy widzieć odpoczywające na ławkach Skweru Muzyki Węgierskiej? Obejrzyjmy tabliczkę na Z4 i sprawdźmy czy nie brakuje na niej jakichś znaczków. Czy Bach i Mozart, patroni krzyżujących się ulic na Służewie, mogli się kiedykolwiek spotkać? Co jeszcze może ich łączyć: uprawiane gatunki muzyczne albo fakty z biografii? Czy Bach pisał sonaty i posługiwał się batutą? Ulicy Chopina nie znajdziemy w okolicy, ale jego autograf widnieje na zdjęciu Z5, skąd się tam wziął?

Na Służewie i Ursynowie roi się od rozmaitych placówek oświatowych i punktów usługowych, które często przypadkiem dostały muzyczne adresy. Np. pod Bacha 10 można zarówno naprawić buty, jak i ostrzyc włosy – jak mógłby z tego skorzystać lipski kantor? Z kolei na Mozarta pod numerem 6 mieście się stomatolog, a pod numerem 10 salon urody: co wiemy o stanie zdrowia i wyglądzie wiedeńskiego klasyka? Czy jako kompozytor oferował „pełny zakres” usług (gatunków, stylów, obsad)?

Podczas spaceru ulicą Symfonii zatrzymajmy się pod każdym numerem i przypomnijmy sobie najsłynniejsze symfonie w historii muzyki, ze szczególnym uwzględnieniem tych autorstwa Beethovena. Czy ulica ma więcej numerów niż 9? Jak kompozytorzy próbowali ominąć fatum dziewiątej symfonii (po której umierali Beethoven, Bruckner, Mahler i inni)? Czy moglibyśmy tyle samo uwagi poświęcić różnym sonatom – a jeśli nie, to co czyni symfonię tak ważną formą?

III. ZDJĘCIA

30 podpisanych zdjęć i 5 zdjęć-zagadek (Z1–Z5) do ściągnięcia.

zobacz galerię |