Bogurodzica

O Bogurodzicy wspomina już Jan Długosz w swoich „Kronikach”, opisujących dzieje państwa polskiego. Miało ją śpiewać polskie rycerstwo przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku, gdzie wojska polsko-litewskie pokonały zakon krzyżacki. Z czasów tych pochodzą również pierwsze zapisy Bogurodzicy w rękopisach – potem kopiowano ją i drukowano jeszcze wiele razy. Nic dziwnego – ta szczególna pieśń odgrywała w dawnej Polsce rolę hymnu narodowego. Jest to rodzaj modlitwy do Najświętszej Marii Panny (Bogurodzicy), której opiece oddawano się zarówno w czasach klęsk i wojen, jak i pokoju i dobrobytu. Długosz nazwał ją carmen patrium, czyli „pieśnią ojczystą”.

Ten krótki utwór jest przedmiotem zainteresowania nie tylko badaczy najdawniejszych zabytków języka polskiego, lecz również muzykologów. Od XIX wieku trwa spór, skąd wzięła się ta pieśń i kiedy powstała jej melodia. Twórca Bogurodzicy pozostaje nieznany (zjawisko częste w przypadku muzyki średniowiecza), jednak obecnie przypuszcza się, że skomponowano ją pod koniec XIV wieku (aczkolwiek niektórzy sądzą, że wcześniej, na przełomie XIII i XIV wieku). Zauważono, że jej melodia jest jakby pozszywana z różnych motywów muzycznych, pochodzących z chorału i innych pieśni. Pomimo tych pokrewieństw i wpływów Bogurodzica pozostaje utworem na wskroś oryginalnym. Archaiczne brzmienie nadaje jej nie tylko spokojna melodyka typowa dla ówczesnej twórczości liturgicznej, lecz również elementy skali pentatonicznej (skali muzycznej złożonej tylko z pięciu dźwięków, w tym przypadku charakteryzującej się brakiem półtonów), którą znajdujemy w naszych najstarszych pieśniach ludowych.

 

dr  Paweł Gancarczyk

 

Obraz Józefa Brandta „Bogurodzica” (1909), Wikimedia Commons, PD