Dzieło sławiące imperium brytyjskie z drugim, mniej triumfalnym dnem
Pomp and Circumstances to zbiór pięciu marszów, jakie Elgar skomponował między 1901 i 1930 rokiem (ostatni, szósty, nie został ukończony przez kompozytora). Tytuł pochodzi z III aktu Szekspirowskiego Otella i jako że w rozmaitych tłumaczeniach dramatu kluczowy wers oddawany jest nieco inaczej, utwór funkcjonuje w Polsce pod tytułem angielskim.
Najpopularniejszy z całego zbioru jest Marsz nr 1, który kompozytor opatrzył dodatkowo fragmentem z poematu March of Glory lorda de Tabley’a. Utwór dedykowany jest Alfredowi E. Rodewaldowi, przyjacielowi kompozytora, oraz członkom Liverpool Orchestral Society, którego muzycy dokonali prawykonania kompozycji w 1901 roku. Kilka dni po pierwszej prezentacji w Liverpoolu Marsz został powtórzony na Koncercie Promenadowym w Londynie, a jego entuzjastyczne przyjęcie skłoniło wykonawców do bisu.
Do dziś utwór Elgara grany jest na finał Koncertów Promenadowych, czyli słynnych BBC Proms. Pojawia się też często na uroczystościach uniwersyteckich w Stanach Zjednoczonych. Po raz pierwszy wykonano go przy tej okazji na Uniwersytecie Yale w 1905 roku, kiedy to Elgar odbierał doktorat honoris causa.
Instrumentarium jest takie, jak na marsz wojskowy przystało. Dominują instrumenty dęte oraz perkusja, w której skład wchodzą m.in. tamburyn, cymbały, wielki bęben, janczary i werbel.
Środkowa część Marsza – trio – zawiera melodię brytyjskiej pieśni patriotycznej Land of Hope and Glory, sławiącej imperialną potęgę Królestwa. Sławę melodii przyniosło opracowanie jej w 1902 roku przez Elgara w formie pieśni. Kompozytor uczynił to na prośbę króla Edwarda VII. Do gotowej muzyki słowa dopisał Arthur Christopher Benson i tak powstał utwór znany jako Land of Hope and Glory. Jako że okolicznością powstania pieśni była koronacja króla, Elgar nadał utworowi tytuł Oda koronacyjna. Istnieje też trzecia, kameralna wersja utworu. Dziś pieśń jest niemal tak popularna, jak brytyjski hymn God Save the Queen.
Tekst pieśni sławiący imperialne sukcesy Brytyjczyków, jak i sam militarny marsz, nawiązują do wygranej w tym czasie drugiej wojny burskiej w Afryce, dzięki czemu Wielka Brytania zyskała bogate złoża cennych surowców. Globalna ekspansja imperium oznaczała też jednak obozy koncentracyjne dla tamtejszej ludności. Dysonans pomiędzy uroczystym splendorem i chwałą Królestwa, które emanują z muzyki Elgara, a ich genezą, jak i fakt, że część zbioru Pomp and Circumstances powstała po I wojnie światowej, skłaniają badaczy do poszukiwania drugiego dna utworu Elgara. O świadomości nieuchronnego zmierzchu imperium świadczyć miałby choćby tytuł, pochodzący z przełomowego fragmentu dramatu Szekspira, w którym Jago uświadamia Otella o zdradzie Desdemony. Sam Elgar tłumaczył się tak: „Wiem, że wielu ludzi lubi świętować wydarzenia przy muzyce. Dla nich napisałem te melodie. Co w tym złego? Czemu miałbym pisać fugę lub coś, co nikomu by się nie podobało, skoro ludzie tęsknią do tego, co ich porusza?”.
Monika Pasiecznik
Fot.: Koniec wojny burskiej, James Salomon, Wikipedia Commons, PD
“Farewell the neighing steed and the shrill trump,
The spirit-stirring drum, th"ear-piercing fife,
The royal banner, and all quality,
Pride, pomp, and circumstance of glorious war!”
„Bądźcie mi zdrowe, rżące me rumaki,
I głośna trąbko, i rycerskie bębny,
Ostra piszczałko, królewskie sztandary,
Chwało, przepychu, cała dumo wojny!”
(tłumaczenie: Leon Ulrich)
