O wyjątkowości tego utworu przesądza przede wszystkim obecność kontrabasu. Trzeba wybitnych umiejętności kompozytorskich, by nie dopuścić do zdominowania przez niego pozostałych instrumentów
Części utworu:
Allegro vivace
Andante
Scherzo: Presto
Andantino – Allegretto
Allegro giusto
Kwintet fortepianowy A-dur Franciszka Schuberta, zwany potocznie Kwintetem pstrągowym, swą rybią nazwę zawdzięcza pieśni Pstrąg tegoż kompozytora. Pieśnią zachwycił się Sylvester Paumgartner – majętny właściciel kopalni, a przy tym wiolonczelista amator, i to on właśnie zasugerował Schubertowi skomponowanie utworu kameralnego, w którym można by wysłyszeć melodię jego ulubionego Pstrąga. Kompozytor wziął się do dzieła i jeszcze w tym samym roku (1819) wysłał Paumgartnerowi partyturę „pstrągowego” kwintetu fortepianowego. Dzieło zostało wykonane podczas prywatnego koncertu u Paumgartnera, po czym…. trafiło na półkę. Przypomniano sobie o nim już po śmierci Schuberta – w roku 1829, i dopiero wówczas zostało wydane, wzbudzając powszechny zachwyt (to niejedyny, niestety, przypadek w smutnej biografii Schuberta, gdy kompozytor nie doczekał oszałamiającego sukcesu swego dzieła).
Kwintet fortepianowy to zespół kameralny składający się zazwyczaj z fortepianu i tzw. kwartetu smyczkowego, czyli skrzypiec pierwszych, drugich, altówki i wiolonczeli. Jednak Schubert zastosował skład odmienny (wzorując się na eksperymentalnym utworze J.N. Hummla) – fortepian, skrzypce, altówka, wiolonczela i kontrabas. O wyjątkowości tego zestawu przesądza przede wszystkim obecność kontrabasu – instrumentu, którego zazwyczaj unika się w małym gronie innych instrumentów, ze względu na jego nieproporcjonalnie dużą siłę brzmienia. Trzeba naprawdę wybitnych umiejętności kompozytorskich, by nie dopuścić do zdominowania pozostałych instrumentów przez kontrabas. Czy Schubertowi się to udało? Oceńmy sami, wsłuchując się uważnie w dźwięki Kwintetu.
Dzieło Schuberta składa się z pięciu części (co jest kolejnym nietypowym rozwiązaniem – w tego rodzaju utworach jest ich zazwyczaj cztery). Jeśli znamy Pstrąga i kojarzymy charakterystyczną dla tej pieśni figurę akompaniamentu, spróbujmy wytropić ją w Kwintecie – słychać ją (mniej lub bardziej przetworzoną) praktycznie w każdej części. Natomiast w części 4 objawi się melodia pieśni w całej okazałości – to sławne wariacje na temat Pstrąga. W początkowych kilku melodię pieśni słychać bardzo wyraźnie, za każdym razem graną przez inny instrument. Jaki? To kolejny powód, by słuchać uważnie...
Anna Pęcherzewska-Hadrych
Fot. Bryant Olsen, Flickr, CC BY-NC
