Skąd wziął się obyczaj słuchania tej części oratorium na stojąco
Mesjasz – najbardziej rozpoznawalna kompozycja Händla, a zarazem jeden z najpopularniejszych utworów w całej literaturze muzycznej – powstał jako szóste w jego dorobku oratorium angielskie, po Esther, Deborah, Athalii, Saulu i Izraelu w Egipcie. Osiedliwszy się w Anglii na stałe w 1712 roku, po ogromnym sukcesie wystawionego rok wcześniej w Londynie Rinalda, Händel przez wiele lat promował swój ulubiony gatunek –włoską operę. Sytuacja zmieniła się diametralnie na przełomie lat 20. i 30. XVIII wieku, wkrótce po premierze Opery żebraczej Johna Gaya i Johanna Christopha Pepuscha, która zapoczątkowała istny wysyp angielskich oper balladowych, szydzących bezlitośnie z napuszonego stylu i niedostatków dramaturgicznych dzieł w stylu włoskim. Kiedy do zmiany gustów publiczności doszła poważna konkurencja w osobie Nicoli Porpory, kierownika towarzystwa muzycznego Opera of the Nobility, który nawiązał współpracę z najlepszymi wówczas śpiewakami i korzystał z hojnego wsparcia arystokracji oraz samego księcia Walii, Händel zrozumiał, że musi wyjść naprzeciw oczekiwaniom angielskiego odbiorcy.
Wyspiarze woleli słuchać muzyki wokalno-instrumentalnej w swoim własnym języku. Händel wycofywał się więc stopniowo z pisania oper, które w latach 40. porzucił ostatecznie na rzecz oratoriów, gatunku pośredniego między operą a kantatą, pozbawionego akcji scenicznej, w początkowej fazie rozwoju omijającego tematykę świecką. Mesjasz – do tekstów skompilowanych przez Charlesa Jennensa na podstawie protestanckiej Biblii Króla Jakuba oraz Modlitewnika Powszechnego – powstał w szczytowym momencie rozgoryczenia kompozytora, po fiasku jego ostatniej opery Deidamia. Händel skomponował oratorium niezwykle szybko – w 24 dni, między 22 sierpnia a 12 września 1741 roku. Prawykonanie odbyło się 13 kwietnia 1743 roku w Dublinie, z inicjatywy Williama Cavendisha, ówczesnego Lorda Namiestnika, związanego ze stronnictwem wigów.
Trzyczęściowe dzieło o życiu, śmierci i zmartwychwstaniu Mesjasza zostało rok później zaprezentowane w londyńskim Covent Garden, gdzie spotkało się z chłodnym przyjęciem, przede wszystkim ze względów religijnych: protestanci sprzeciwiali się wystawianiu w teatrze utworów zawierających cytaty z Pisma Świętego. Mesjasz doczekał się uznania dopiero w latach 50., kiedy zapoczątkowano tradycję rokrocznych koncertów charytatywnych w przytułku Foundling Hospital: pierwszymi wykonawcami wersji poprawionej przez Händla byli niewidomi wychowankowie sierocińca. Po śmierci kompozytora powstało kilka nowych, przeznaczonych na większe składy opracowań utworu, m.in. autorstwa Mozarta oraz lipskiego muzykologa Friedricha Chrysandra. Mesjasz do dziś krąży w kilku wersjach, a kulminacja wykonań – zwłaszcza w krajach anglosaskich – przypada na czas Adwentu.
Zamykające część drugą Alleluja w tonacji D-dur – z charakterystycznym prostym motywem w aklamacji, przeimitowaną, motetową konstrukcją i odwołaniami do luterańskiego hymnu Wachet auf – jest dziś niekwestionowanym przebojem muzyki klasycznej. Ponoć obecny na londyńskiej premierze król Jerzy II wstał na tych słowach z miejsca, pociągając za sobą resztę poddanych. Stąd wziął się obyczaj słuchania tego ogniwa oratorium na stojąco, który z Wysp Brytyjskich zawędrował także do Polski.
Dorota Kozińska
Fot. Händel wraz z królem Jerzym I na Tamizie, George Friderich Händel, Wikimedia Commons, PD
