Najczęściej wydawany w XVIII wieku utwór, najpopularniejsze Stabat Mater trzech ostatnich stuleci i najsławniejsze dzieło przedwcześnie zmarłego geniusza
Stabat Mater w dziejach muzyki pełni taką rolę, jak pieta w sztukach plastycznych. Ukazuje mękę i śmierć Zbawiciela z perspektywy cierpienia jego Matki. W rzeźbach i na obrazach Maria trzyma ciało syna na swoich kolanach, w utworach muzycznych stoi pod krzyżem, patrząc na jego konanie. Opisujący tę scenę tekst średniowiecznej sekwencji doczekał się licznych opracowań muzycznych. Każda epoka ma swoje słynne Stabat Mater: Josquin des Prez, Vivaldi, Boccherini, Dvořák, Szymanowski, Pärt… Kompozycja Pergolesiego zajmuje w tej historii odrębne i wyjątkowe miejsce. Najczęściej wydawany w wieku XVIII utwór, najpopularniejsze Stabat Mater trzech ostatnich stuleci i najsławniejsze dzieło przedwcześnie zmarłego geniusza, który właśnie tej kompozycji ową opinię zawdzięcza.
Pergolesi napisał Stabat Mater na zamówienie neapolitańskiego bractwa Cavalieri della Vergine dei Dolori, które ubiegało się o nowe opracowanie tekstu sekwencji w miejsce wykonywanego utworu Alessandra Scarlattiego. Kompozytor miał dwadzieścia pięć lat, kilka sukcesów na polu opery i zaledwie parę miesięcy życia przed sobą. Wypełniła je między innymi praca nad Stabat Mater, które po śmierci autora, niczym Requiem Mozarta, ekscytowało i poruszało wyobraźnię odbiorców.
Utwór wykonywano podczas Wielkiego Postu, gdy nieczynne były teatry operowe. Pergolesi wypełnił lukę, napisał dzieło, które mimo skromnej obsady (sopran, alt, dwoje skrzypiec i basso continuo) z powodzeniem można by wykonywać w operze, gdyby łaciński tekst zastąpić pełnym komplikacji i intryg librettem. Pełne patosu i urzekających melodii, idealnie zaspokajało pragnienia neapolitańskiej publiczności głodnej popisowych arii, olśniewających, emocjonalnych duetów, efektownych i brawurowych pasaży.
Gwałtowny i trwały sukces kompozycja zawdzięcza także temu, że choć powstała w latach 30. XVIII wieku, nie jest dziełem barokowym, należy już do następnej epoki. Wpisując się w nurt przedklasyczny, zapowiada przyszłość, której tak młody autor utworu powinien przecież doczekać.
Magdalena Łoś
Fot. Franck Chicot, Flickr, CC BY-NC-SA
