Pod tą nazwą kryją się dwa instrumenty: mały bębenek, który grający zawieszał na szyi i uderzał w niego jedną ręką i flet, na którym można grać jedną ręką
Rameau – kompozytor oper, muzyki religijnej i teoretyk muzyki – wydał również trzy księgi utworów klawesynowych (w 1706, 1724 i 1729 roku). Są one – jak inne księgi klawesynistów francuskich – utrzymane w formie suit, ale francuska suita przybrała z czasem zupełnie inny kształt niż niemiecka, znana z twórczości Bacha czy Händla. Podstawowym trzonem suity są cztery tańce – allemande, courante, sarabande i gigue, utrzymane w jednej tonacji (czasem pary takich samych tańców mogą być w jednoimiennej tonacji durowej i molowej), do nich dochodzą czasem inne, na przykład menuet czy gawot. We Francji zaczęto jednak wprowadzać do suit również utwory ilustracyjne. O ile pierwsza księga Rameau zawiera tylko jeden utwór o nietanecznym tytule (Wenecjanka) to wydane po kilkunastu latach dwie następne idą śladem François Couperina (który w międzyczasie wydał swoje trzy księgi) i zawierają już takich utworów bardzo dużo. Są to portrety osób fikcyjnych czy rzeczywistych (La vilageoise – Wieśniaczka), przedstawiające ptaki (Le rappel des oiseaux – Nawoływanie ptaków, La poule – Kura) czy nastroje (Les soupirs – Westchnienia, La joyeuse – Radosna, Les tendres plaintes – Czułe skargi).
Tambourin (czyt. tamburę) jest jednocześnie nazwą tańca i ilustracją jego wykonania. Nie chodzi tu o tamburyn w naszym znaczeniu, ale o mały bębenek (zdrobnienie słowa tambour), który grający zawieszał na szyi i uderzał w niego jedną ręką, drugą grając na jednoręcznym flecie. Taki trzymany jedną ręką flet miał zazwyczaj dwa otwory, a co za tym idzie, dawało się na nim grać tylko bardzo proste melodie – ale za to bardzo szybko. Taniec, który powstał jako ilustracja gry na tym zestawie instrumentów, przywędrował do Paryża z Prowansji. Jest on utrzymany w takcie na dwa, ma bardzo szybkie tempo i stał się bardzo popularny w XVIII wieku – często był to jeden z numerów tanecznych w operach. Rameau chętnie umieszczał je na końcu aktów. Wiele utworów klawesynowych Rameau jest zaczerpniętych z jego oper i na odwrót – kompozytor pożyczał też własne utwory klawesynowe, robiąc z nich numery sceniczne. W przypadku Tambourin mamy do czynienia z pierwszą sytuacją – zapewne pochodzi on z rok wcześniejszej zaginionej opery komicznej L"Endriague.
Klawesynowe czy orkiestrowe tamburyny naśladują pierwotny flet i bębenek – wirującej bardzo szybko prostej melodii w prawej ręce towarzyszą brutalne akordy w lewej. W Tambourin Rameau mamy też tuż przez zakończeniem długą popisową figurację „fletu”.
Klawesynowe utwory Couperina pokazały, jak można odmalować na klawesynie najsubtelniejsze uczucia, a zasługą Rameau jest wirtuozeria, którą wzbogacił repertuar tego instrumentu.
Ciekawostki
Wysoki i niezwykle chudy Rameau był człowiekiem dość ekscentrycznym i porywczym. Mimo sukcesów swoich utworów ubierał się biednie, mówiono też, że jest zgorzkniały i ponury. Złośliwie sportretował go Denis Diderot w książce Kuzynek mistrza Rameau. „Wszakże nikt nie okazuje tylu humorów, nawet piękna kobieta odkrywająca rano krosteczkę na nosie, co autor, któremu zagraża życie dłuższe niż jego sława” (tł. Grażyna Dobreńko).
Barbara Świderska
Fot. autor nieznany, Europeana, CC BY
