Niezwykłość Koncertów brandenburskich polega na śmiałym i eksperymentalnym doborze zestawów instrumentów solowych
Sześć Koncertów brandenburskich Bacha zawdzięcza swój przydomek dedykacji dla margrabiego Brandenburgii Christiana Ludwiga, bo sam autor zatytułował je Concerts avec plusieurs instruments (Koncerty na różne instrumenty). W 1721 roku przepisał na czysto i zapewne poprawił zbiór wcześniej powstałych utworów i wysłał je najmłodszemu synowi Wielkiego Elektora, poznanemu dwa lata wcześniej w Berlinie, gdzie Bach pojechał kupić klawesyn dla swojego księcia.
Jak to prawie zawsze u Bacha, również i ten zbiór jest zmierzeniem się z wyzwaniem – w tym przypadku kompozytor postanowił napisać koncerty na różne zestawy instrumentów. Koncerty na więcej niż jeden instrument pisali także inni – było to concerto grosso, w którym grupa solowa (concertino) przeciwstawiona zostaje reszcie zespołu (ripieno) czasem grając solo, czasem razem z nią. Niezwykłość Koncertów brandenburskich polega na śmiałym i eksperymentalnym doborze zestawów instrumentów solowych, które nie mają odpowiednika w twórczości innych kompozytorów. Bach „zatrudnia” wszystkie rodziny instrumentów, dając możliwość popisania się cudowną wirtuozerią muzykom grającym na dętych drewnianych, blaszanych, smyczkowych – a nawet klawesyniście.
W drugim Koncercie w concertino znaleźli się przedstawiciele najważniejszych rodzin instrumentów: trąbka, flet prosty, obój i skrzypce, towarzyszy im ripieno złożone z instrumentów smyczkowych i basso continuo. Trąbka, na którą pisał Bach, różniła się od dzisiejszej – była to trąbka naturalna, bez wentyli, również obój z czasów Bacha różnił się od dzisiejszego, zaopatrzonego w skomplikowany mechanizm klapowy. Koncert wzorem Vivaldiego zawiera trzy części: pierwszą szybką, bez oznaczenia tempa, wolniejsze Andante i końcowe Allegro assai. W części pierwszej cztery instrumenty solowe pojawiają się w najróżniejszych zestawieniach we fragmentach solowych rozdzielanych łącznikami, w których gra cały zespół – concertino i ripieno (tutti – wszyscy). Część Andante przeznaczona jest na trzy z czterech solowych instrumentów – flet, obój i skrzypce, które dialogują ze sobą „wzdychającymi” motywami na tle miarowo kroczącego basso continuo, granego na wiolonczeli i klawesynie. Trąbka, a później także ripieno, powracają w fugowanej trzeciej części, gdzie podobnie jak w części pierwszej Bach daje się solistom popisać zarówno odpowiadaniem sobie tymi samymi motywami, jak i wirtuozowskimi figurami typowymi dla każdego z instrumentów.
Ciekawostka
Koncerty zaczęły powstawać, gdy Bach pracował na dworze w Weimarze, a zebrane i zadedykowane margrabiemu, zostały tam po przeniesieniu się kompozytora na dwór w Köthen. Bach postanowił poszukać nowego zajęcia, ponieważ nie widział dla siebie perspektyw w Weimarze rządzonym przez dwóch skonfliktowanych współregentów. Młodszy z nich, sprzyjający Bachowi, polecił go nowemu mężowi swojej siostry – księciu Köthen. Starszego ze współregentów tak zezłościła prośba Bacha o zwolnienie ze służby, że na miesiąc wsadził go do więzienia.
Barbara Świderska
Portret Bacha, Elias Gottlob Haussmann, Wikimedia Commons, PD
