Pieśń dziękczynna oparta na kilku tekstach starotestamentowych, skomponowana na nieszpory bożonarodzeniowe
Kantyk Magnificat, wykonywany podczas nieszporów i zaczynający się słowami Magnificat anima mea Dominum (Wielbi dusza moja Pana), to pieśń dziękczynna oparta na kilku tekstach starotestamentowych, przede wszystkim na modlitwie Anny z 1. Księgi Samuela. Według Ewangelii św. Łukasza zaśpiewała ją Maria z Nazaretu podczas spotkania ze św. Elżbietą, wkrótce po objawieniu Archanioła Gabriela.
Swoimi Magnificat Bach wpisał się w długą tradycję muzycznych opracowań tego kantyku nieszpornego, reprezentowanych szczególnie obficie w dorobku przedstawicieli szkoły franko-flamandzkiej (m.in. Guillaume’a Dufaya i Nicolasa Gomberta). Pierwszą wersję, w tonacji Es-dur, skomponował na nieszpory bożonarodzeniowe w 1723 roku, tuż po objęciu posady kantora w kościele św. Tomasza w Lipsku. Utwór, skatalogowany pod oznaczeniem BWV 243a, powstał do tekstu uzupełnionego innymi fragmentami odnoszącymi się do narodzin Jezusa. W roku 1733 Bach przekomponował utwór w tonacji D-dur i usunął poprzednie wstawki, przygotowując nowy Magnificat do wykonania w dniu święta Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, które przypadło wówczas w czwartą niedzielę po święcie Trójcy. Kompozycja BWV 243 jest przeznaczona na pięcioro solistów, chór, trzy trąbki, flet poprzeczny, obój, obój d’amore, kotły, dwoje skrzypiec, altówkę i basso continuo. To jeden z nielicznych utworów Bacha z udziałem chóru pięciogłosowego – oprócz powstałych w tym samym roku Kyrie i Credo, które weszły później w skład Mszy h-moll, oraz motetu Jesu, meine Freude BWV 227 (1723-1727).
Dwunastoczęściowy Magnificat charakteryzuje się wyjątkowo zwartą formą o ramowej konstrukcji, zamkniętej chórem Gloria Patri, gloria Filio, gloria et Spiritui Sancto, wykorzystującym materiał z pierwszego członu kompozycji. Bach zrezygnował z użycia recytatywów, uwzględniając w toku utworu pięć arii (dwie sopranowe, po jednej altowej, tenorowej i basowej), dwa duety (na alt i tenor oraz na sopran i bas) oraz jedno trio (na dwa soprany i alt).
Ta niespełna półgodzinna kompozycja nosi znamiona najwyższego kunsztu w dziedzinie muzyki wokalno-instrumentalnej. Jej zmysłowy dramatyzm idealnie łączy się z duchowością, tworząc dzieło esencjonalne, a przy tym równie dobitne w wyrazie, jak zakrojone na znacznie większą skalę Pasje bądź trzy uroczyste oratoria (na Boże Narodzenie, Wielkanoc i Wniebowstąpienie), powstałe w dojrzałej fazie twórczości Lipskiego Kantora.
Dorota Kozińska
Fot. Kościół Św. Tomasza w Lipsku, Zarafa, Wikimedia Commons, CC BY-SA
