Quodlibety – czyli żartobliwe utwory katalońskiego kompozytora
Renesans w muzyce kojarzony jest zwykle z sakralną powagą mszy i motetów oraz miłosnym cierpieniem wyrażanym w chansons i madrygałach. Nie jest to jednak obraz pełny, gdyż w owym czasie powstało wiele utworów o lżejszym, niekiedy nawet żartobliwym charakterze. W liczbie tej mieszczą się quodlibety, czyli kompozycje, w których zestawiano obok siebie cytaty różnych, często popularnych melodii. Bywało, że w takim utworze mieszano kilka języków, a efekt, jaki z takich zestawień wynikał, miał wyraz satyryczny, czy nawet komiczny. Wiele o quodlibetach mówi ich łacińska nazwa, bo znaczy ona: „co się podoba”. Aby stworzyć quodlibet, trzeba było wykazać się fantazją, podobną kucharzom wymyślającym z wybranych składników coraz to nowe potrawy. Stąd też najsłynniejszy zbiór tego typu utworów zatytułowano Las ensaladas – czyli „Sałatki”.
Autorem tego zbioru był kataloński kompozytor Mateo Flecha (1481–1553), który – ze względu na swego bratanka o tym samym imieniu – nosił przydomek „El Viejo” (czyli „starszy”). Wydawałoby się, że twórcą „Sałatek” powinien być raczej dworski hulaka, skłonny do zabaw i dowcipów, tymczasem Flecha należał do zakonu cystersów. Jego quodlibety – choć oparte na zabawnym pomyśle – w istocie dotyczą poważnych tematów. W La Guerra (Wojna) mowa nie o potyczkach pomiędzy rycerzami, lecz o walce chrześcijan z Lucyferem. Chociaż temat jest nieziemski, to jednak sama walka przedstawiona jest w sposób jak najbardziej realny. Flecha wstawia do swojego quodlibetu wiele dziwnych słów, które w połączeniu z muzyką pozwalają oddać nastrój, a nawet konkretne odgłosy wojny. Na przykład, gdy w tekście wspomina się o wojskowych werblach, pojawia się słowo farirarirarira, które nic konkretnego nie znaczy, a ma za zadanie jedynie imitować dźwięk tego instrumentu. Na końcu utworu szatan zostaje pokonany i hiszpański tekst przechodzi w łacinę: „Nasza wiara jest zwycięstwem, które zwyciężyło świat!”.
dr Paweł Gancarczyk
„Martwa natura z miską cytryn”, Giovanna Garzoni, Wikimedia Commons, PD
