< powrót

Olivier Messiaen | Turangalila

kompozytor: Olivier Messiaen
rodzaj: instrumentalne
Turangalila | Olivier Messiaen

Część muzycznego tryptyku inspirowanego mitem o Tristanie i Izoldzie 

Części utworu:

Introdukcja. Modéré, un peu vif

Pieśń miłosna 1. Modéré, lourd

Turangalîla 1. Presque lent, rêveur

Chant d’amour 2. Bien modéré

Radość krwi gwiazd. Vif, passionné avec joie

Ogród miłosnego snu. Très modéré, très tendre

Turangalîla 2. Un peu vif, bien modéré

Rozwój miłości. Bien modéré

Turangalîla 3. Bien modéré

Finał. Modéré, presque vif, avec une grande joie 

 

Zdania co do wartości tego utworu były podzielone od początku jego istnienia. Wielu krytyków zarzucało Messiaenowi wątpliwy gust muzyczny, anachroniczny sentymentalizm, niespójność i eklektyzm. W istocie Turangalîla zawiera wszystkie najważniejsze cechy muzyki francuskiego twórcy: ptasie motywy, słodki liryzm, wyrafinowane harmonie i przede wszystkim oryginalne rytmy, połączone w artystycznie przekonującą całość.

Utwór powstał w latach 1946-1948 na zamówienie Sergiusza Kusewickiego. Messiaen nie lubił komponować na zamówienie, nie potrafił bowiem dotrzymywać warunków odnośnie do ustalonej obsady wykonawczej, czasu trwania utworu oraz terminu oddania partytury. Tym razem jednak miał wolną rękę: mógł skomponować, co tylko chciał. I skomponował utwór, jakiego z pewnością nikt inny by nie wymyślił!

Nazwał symfonię „śpiewem miłosnym” i „hymnem do radości”. Wraz z dwoma innymi utworami francuskiego kompozytora – Harawi na sopran i fortepian oraz Cinq rechants na chór – Turangalîla tworzy tryptyk inspirowany mitem o Tristanie i Izoldzie.

To utwór pokaźnych rozmiarów; trwa ponad godzinę i grywa się go jako jedyny punkt w programie koncertu. Składa się z 10 części o programowych tytułach: po wstępnej Introdukcji następują część 2 – Chant d’amour I (Pieśń miłosna I), część 3 – Turangalîla I, część 4 – Chant d’amour II, część 5 – Joie du Sang des Étoiles (Radość krwi gwiazd), część 6 – Jardin du Sommeil d’amour (Ogród snów miłosnych), część 7 –  Turangalîla II, część 8 – Développement d’amour (Rozkwit miłości), część 9 – Turangalîla III, całość zamyka część finałowa Modéré, presque vif, avec une grande joie.

Tytuł Turangalîla pochodzi z sanskrytu i oznacza model rytmiczny, opisany w XIII-wiecznej hinduskiej encyklopedii muzycznej Sanhita Ratnakara. Turanga odnosi się do tempa (dosłownie oznacza jeźdźca), lîla oznacza grę, lekkość, wdzięk. Rytm ten pojawia się również w symfonii Messiaena.

Monstrualnych rozmiarów orkiestra obejmuje wiele instrumentów dętych i perkusyjnych, a także fortepian solo i fale Martenota. Rozbudowane kadencje fortepianu – napisane z myślą o Yvonne Loriod, studentce, a wkrótce żonie kompozytora – czynią z Turangalîli niemal koncert na fortepian i orkiestrę. Muzyka brzmi egzotycznie dzięki oryginalnej instrumentacji. Instrumenty klawiszowe stylizowane są na gamelan.

Premiera Turangalîli odbyła się 1949 roku w Bostonie. Tamtejszą orkiestrą dyrygował Leonard Bernstein (Kusewicki się rozchorował), partię fortepianu zagrała Yvonne Loriod, a partię fal Martenota – Ginette Martenot. Od roku 1953 partię fal Martenota realizowała najczęściej Jeanne Loriod, siostra Yvonne. Pierwsze wykonanie w Europie odbyło się w 1950 roku w Aix-en-Provence.

Messiaen lubił wplatać w muzykę symboliczne tematy. W Turangalîli wymienia cztery takie tematy: pierwszy występuje na ogół w puzonach i jest określany jako „temat-posąg” – Messiaen wskazuje na prekolumbijskie meksykańskie posągi. Drugi temat, grany przez dwa klarnety, to „temat-kwiat”, trzeci – najważniejszy, pojawiający się w rozmaitych wcieleniach dźwiękowych – to „temat miłości”, a czwarty to następstwo akordów fortepianowych, przecinających orkiestrę.

 

Monika Pasiecznik

 

Il. „Tristan i Izolda”, Edmund Leighton, Wikimedia Commons, PD

drukuj pdf

zobacz również:

Hector Berlioz | Symfonia Fantastyczna +dodaj do schowka
Kanon

Utwór stworzony pod wpływem silnego uczucia Berlioza do przyszłej żony

Johannes Brahms | Kwartet fortepianowy g-moll op. 25 +dodaj do schowka
Kanon

Wśród wielbicieli I Kwartetu fortepianowego Brahmsa było wiele znakomitości świata muzycznego, m.in. Arnold Schoenberg i Klara Schumann, żona Roberta Schumanna

Gustav Mahler | I Symfonia D-dur Tytan +dodaj do schowka
Kanon

I Symfonia jest jak kiełkujące ziarno. W postaci zalążkowej znaleźć tu można najważniejsze idee dla późniejszej twórczości Mahlera

Mieczysław Karłowicz | Mów do mnie jeszcze +dodaj do schowka
Kanon

Wyjątkowy przypadek, kiedy poboczny z punktu widzenia samego kompozytora nurt twórczości zyskuje status symbolu epoki