Klasyka muzyki okołoświątecznej, ale też jeden z najpiękniejszych walców w historii
Jest Boże Narodzenie, w salonie Radcy stoi ogromna choinka, a pod nią stos prezentów, które na początku świątecznego przyjęcia wręczone zostają dorosłym i dzieciom. Dziadek do Orzechów w kształcie nieforemnego żołnierzyka leży wzgardzony pod choinką – niechcianym prezentem zaopiekuje się Klara (córka Radcy), która tuląc go, zasypia. We śnie wraz z Dziadkiem do Orzechów staczają zwycięską bitwę z myszami, po czym dzielny żołnierz zmienia się w pięknego Księcia, Klara staje się Księżniczką i obydwoje wyruszają na wędrówkę po Krainie Słodyczy. Tak w skrócie wygląda libretto jednego z najsławniejszych baletów w historii tego gatunku – Dziadka do orzechów Piotra Czajkowskiego. Tę bajkową historię wymyślił na początku XIX wieku Ernst Teodor Amadeus Hoffman, zaś kilkadziesiąt lat później sięgnął po nią Marius Petipa, legendarny francuski tancerz i choreograf, twórca potęgi baletu rosyjskiego. Zachęcony powodzeniem Śpiącej królewny, ponownie do współpracy zaprosił Piotra Czajkowskiego, któremu przekazał niezwykle dokładne wskazówki co do tempa, charakteru, a nawet liczby taktów w poszczególnych tańcach. Partytura pełnej wersji Dziadka do orzechów składa się z 23 numerów, ujętych w dwa akty. Premiera baletu odbyła się w Teatrze Maryjskim w Petersburgu w 1892 r. Początkowo przyjęto go z umiarkowanym zainteresowaniem, jednak jego sława zataczała coraz szersze kręgi – dziś jest jednym z najczęściej wystawianych baletów na świecie. Większość przedstawień odbywa się w okolicach Bożego Narodzenia i – jak ktoś skwapliwie obliczył – spektakle Dziadka do orzechów są źródłem 40 procent rocznych przychodów zespołów baletowych.
Piotr Czajkowski jeszcze przed prawykonaniem scenicznym zdecydował się sporządzić z muzyki do baletu 20-minutową orkiestrową suitę, która natychmiast podbiła serca słuchaczy. Całość rozpoczyna dystyngowana Uwertura (określona tu jako Malutka lub Miniaturowa), dalej następuje sześć Tańców charakterystycznych – Marsz, Taniec Cukrowej Wróżki (z charakterystycznym „nieziemskim” brzmieniem czelesty – to jeden z pierwszych przykładów zastosowania tego instrumentu w muzyce symfonicznej), żywiołowy Trepak (Taniec rosyjski), Taniec arabski, Taniec chiński i Taniec pastuszków. Finałową częścią jest porywający, pełen harfowych brzmień Walc kwiatów, jeden z najpiękniejszych walców w dziejach muzyki.
Anna Pęcherzewska-Hadrych
Pocztówka z pierwszej produkcji „ Dziadka do orzechów” w 1892 roku, autor nieznany, Wikimedia Commons, PD
