< powrót

Richard Strauss | Tako rzecze Zaratustra

kompozytor: Richard Strauss
rodzaj: instrumentalne
Tako rzecze Zaratustra | Richard Strauss

W powszechnej świadomości utwór funkcjonuje m.in. dzięki wykorzystaniu go w „Odysei kosmicznej 2001” Stanleya Kubricka

Zaratustra, twórca jednej z najstarszych religii monoteistycznych, żył prawdopodobnie tysiąc lat przed Chrystusem. Postacią wielkiego reformatora religijnego, początkowo odrzuconego przez własną społeczność, ale ostatecznie triumfującego, zafascynował się XIX-wieczny filozof Fryderyk Nietzsche, który w swej słynnej książce Tako rzecze Zaratustra (1885) w jego usta włożył własne przemyślenia na temat konieczności odrzucenia chrześcijaństwa i samodoskonalenia mającego zaowocować pojawieniem się „nadczłowieka”. Ta z kolei lektura zainspirowała Ryszarda Straussa do stworzenia jej dźwiękowej wizji na wielką orkiestrę. 12 listopada 1896 we Frankfurcie Strauss osobiście poprowadził prawykonanie swego nowego poematu symfonicznego – dzieło odniosło natychmiastowy sukces i do dziś jest jedną z najchętniej grywanych jego kompozycji.

Można by też dodać: „jedną z najbardziej znanych”, gdyby nie fakt, że w powszechnej świadomości funkcjonuje jedynie sławny początek dzieła, który swe miejsce w popkulturze zawdzięcza Odysei kosmicznej 2001 Stanleya Kubricka. Na ścieżce dźwiękowej kultowego filmu z 1968 r. znalazła się pierwsza sekwencja Straussowskiego poematu symfonicznego (Wschód słońca) – patetyczna i wzniosła, a przy tym bardzo charakterystyczna – na tle długo trzymanej długiej, nisko brzmiącej nuty rozbrzmiewa oparta na prostych dźwiękach fanfara z kotłami, narastająca do potężnego, pełnego blasku akordu. Dla wielu niezorientowanych słuchaczy utwór w tym miejscu się kończy, trudno bowiem niektórym wyobrazić sobie, że po tak mocnym „finale” może być coś jeszcze. Tymczasem dzieło trwa jeszcze pół godziny i naprawdę warto tam zajrzeć. Tako rzecze Zaratustra składa się z 9 ogniw odpowiadających kilku wybranym przez Straussa rozdziałom księgi Nietzschego – po Wschodzie słońca następują kolejno: O Zaświatowcach, O wielkiej tęsknicy, O radości i namiętnościach, Pieśń grobowa, O Nauce, Powracający do zdrowia, Pieśń taneczna i Pieśń po nocy. To muzyka gęsta i niezwykle bogata, ogarniająca całe spektrum technik, nastrojów i temperamentów. Są tu fragmenty przejmująco liryczne (cz. II), gwałtowne i burzliwe, ale też skoczne i beztroskie, słychać kunsztowną, chromatyczną fugę, ale i „koncert skrzypcowy” (w cz. VIII). Dla fanów Kubricka najbardziej zaskakujące może być zakończenie – delikatne, ciche i oniryczne. Lata świetlne od eksplozji z początku utworu.

 

Anna Pęcherzewska-Hadrych

 

Il. Wielki Zaratustra, Wikimedia Commons, CC BY-SA

drukuj pdf

zobacz również:

Hector Berlioz | Symfonia Fantastyczna +dodaj do schowka
Kanon

Utwór stworzony pod wpływem silnego uczucia Berlioza do przyszłej żony

Johannes Brahms | Kwartet fortepianowy g-moll op. 25 +dodaj do schowka
Kanon

Wśród wielbicieli I Kwartetu fortepianowego Brahmsa było wiele znakomitości świata muzycznego, m.in. Arnold Schoenberg i Klara Schumann, żona Roberta Schumanna

Edward Grieg | I Suita Peer Gynt op. 46 +dodaj do schowka
Kanon

Najsłynniejszy utwór norweskiego kompozytora... z polskim akcentem

Gustav Mahler | I Symfonia D-dur Tytan +dodaj do schowka
Kanon

I Symfonia jest jak kiełkujące ziarno. W postaci zalążkowej znaleźć tu można najważniejsze idee dla późniejszej twórczości Mahlera