Najpopularniejsza pieśń Stanisława Moniuszki
Prząśniczka to najpopularniejsza pieśń Stanisława Moniuszki (1819–1872), polskiego kompozytora XIX wieku, który zasłynął jako twórca kilkuset pieśni. Zbiór zatytułowany Śpiewnik domowy Moniuszko obmyślił tuż po powrocie ze studiów w Berlinie, gdzie miał okazję zapoznać się z nurtem romantyzmu i jego filozofią. Odkrywanie lokalnego kolorytu, tradycji i muzyki ludowej wpłynęło na popularność powstających wówczas tzw. szkół narodowych, czyli grup kompozytorów jednej narodowości, piszących muzykę opartą na elementach własnej kultury – tradycyjnych melodiach, rytmach tańców narodowych, w języku ojczystym. Stanisław Moniuszko, czołowy reprezentant szkoły polskiej w muzyce, z oddaniem i wyraźną łatwością pisał piękne, wpadające w ucho melodie, które opatrywał tekstami najwybitniejszych polskich poetów (m.in. Adama Mickiewicza, Jana Kochanowskiego, Kornela Ujejskiego).
Śpiewnik domowy obejmuje ponad dwieście pieśni, z których część wydana została za życia kompozytora (sześć zeszytów). Pozostałe sześć opracowali potomni, opublikowano je po śmierci Moniuszki. Pieśni służyć miały prywatnym celom, choć w określeniu „domowy” bardziej niż o przeznaczenie chodziło Moniuszce o znaczenie „narodowy”. Epitet ten służyć miał obejściu przepisów carskiej cenzury.
Prząśniczka jest pieśnią zwrotkową przeznaczoną na głos i fortepian, skomponowaną do tekstu Jana Czeczota, a zadedykowaną Achillesowi Bonoldiemu, najsławniejszemu śpiewakowi Wilna, z którym Moniuszko przez długi czas ściśle współpracował. Opowiada historię bałamutnej dziewczyny, która w niedługi czas po wyjeździe narzeczonego szybko znalazła pocieszenie w ramionach kolejnego adoratora. Pieśń opublikował Moniuszko w III Śpiewniku domowym jako siódmy w kolejności utwór. Prząśniczka ma prostą budowę harmoniczną, wykorzystuje podstawowe akordy tonacji, w której jest napisana. Rolę refrenu pełnią w niej dwie ostatnie strofy każdej zwrotki. Kołowrotek, na którym snuje się przędza, turkocze żywo w rytm opowiadanej historii – podobnie brzmi cała pieśń, oddając w warstwie muzycznej charakter tekstu.
Moniuszkowskie pieśni w języku narodowym zagościły w polskich domach. Pomysł na Śpiewniki domowe wywodzi się z muzyki salonowej, z praktyki domowego muzykowania wyższych sfer. Zbiór ten jest pierwszym na taką skalę powstałym w historii polskiej muzyki artystycznej. Śpiewniki Moniuszki, prezentując niezwykłą różnorodność form i gatunków, otworzyły drogę do twórczości pieśniarskiej późniejszych kompozytorów z Mieczysławem Karłowiczem i Karolem Szymanowskim na czele.
Agnieszka Topolska
Przędzalnia w Łodzi na Księżym Młynie, Wikimedia Commons, PD
