Temat lekcji: Wycinanka melodyczna
Scenariusz lekcji dla szkół podstawowych
Czas trwania lekcji: 45 minut
Cele ogólne:
- rozwijanie muzykalności, wrażliwości muzycznej
- rozwijanie zainteresowań i zamiłowań muzycznych.
Cele operacyjne:
- zapoznanie uczniów z elementami dzieła muzycznego (melodyką)
Cele wychowawcze:
- rozwijanie wrażliwości uczniów na muzykę
Treści z podstawy programowej:
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
- stosuje podstawowe pojęcia muzyczne (melodia, akompaniament, rytm, dźwięk, akord, gama, tempo);
- wykorzystuje w śpiewie znajomość pojęć i terminów muzycznych określających podstawowe elementy muzyki (melodię, rytm, harmonię, agogikę, dynamikę, artykulację);
- odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej (nazwy siedmiu dźwięków gamy oraz ich położenie na pięciolinii, klucz wiolinowy, znaki graficzne pięciu wartości rytmicznych nut i pauz, podstawowe oznaczenia metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne);
- korzysta z multimedialnych źródeł muzyki i informacji o muzyce.
Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
- gra na instrumentach ze słuchu i z wykorzystaniem nut (solo i w zespole) melodie, schematy rytmiczne, proste utwory.
Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
- świadomie odbiera muzykę – słucha (słuchanie analityczne, ukierunkowane przez nauczyciela na wybrane cechy utworu);
- charakteryzuje wybrane utwory muzyczne wysłuchane i omówione na zajęciach oraz inne, określając cechy muzyki, które decydują o charakterze utworu.
Materiały:
- laptop z podłączonymi głośnikami i dostępem do Internetu;
- rzutnik multimedialny;
- kartki papieru A4;
- magnesy;
- nagrania:
- Stabat Mater Dolorosa – sekwencja
Wykonawcy:
Warszawski Zespół Chorałowy
Tadeusz Olszewski – dyrygent
Producent: Polskie Radio SA
- Mikołaj z Radomia Magnificat
Wykonawcy:
Ars Nova
Jacek Urbaniak – kierownik artystyczny
Producent: Polskie Radio
- Wolfgang Amadeusz Mozart Sonata A-dur KV 331
Wykonawcy:
Olga Rusina – fortepian
Producent: Polskie Radio
- Fryderyk Chopin Etiuda C-dur op. 10 nr 1
Wykonawcy:
Tatiana Szebanowa – fortepian
- Modest Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu Obrazki z wystawy
Wykonawcy:
Wielka Orkiestra Symfonicza Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach
Antoni Wit – dyrygent
Producent: Polskie Radio
- Johann Sebastian Bach Toccata i fuga d-moll
Wykonawcy:
Joachim Grubich – organy kościoła św. Anny w Warszawie
Producent: Polskie Radio
- Bartłomiej Pękiel Dulcis amor Jesu
Wykonawcy:
Bornus Consort
Marcin Szczyciński – tenor altowy oraz kierownik zespołu
Produkcja: Polskie Radio
- prezentacja „Elementy dzieła muzycznego – melodyka”;
- nuty:
- Wolfgang Amadeusz Mozart Sonata A-dur KV 331
- Modest Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu Obrazki z wystawy
- Wolfgang Amadeusz Mozart Der Zauberer
- ilustracje:
- http://virtualpiano.net/
- http://www.gimnastykasluchu.pl/pl/ksztalcenie-sluchu-cwiczenia/dzwieki/wirtualne-pianino
Metody nauczania:
- pogadanka
- pokaz
- ćwiczenia
Formy:
- praca indywidualna
- praca zbiorowa
Przebieg lekcji:
- Faza wstępna
- Powitanie
- Sprawdzenie obecności
- Podanie tematu lekcji.
- Faza realizacyjna
- Wprowadzenie dotyczące elementów dzieła muzycznego. Do elementów dzieła muzycznego zaliczamy: melodykę, rytmikę, harmonikę, agogikę, artykulację, dynamikę i kolorystykę. Wszystkie te elementy współdziałają ze sobą, tworząc dzieło muzyczne.
- Jednym z najważniejszych elementów dzieła muzycznego jest MELODYKA, która wyznacza następstwo dźwięków o różnej wysokości i różnym czasie trwania.
- Aby powstała melodia, należy wykonywać dźwięki o różnej wysokości.
- Nauczyciel rozdaje chętnym uczniom (4-5) puste kartki papieru w formacie A4 i prosi o wycięcie w nich kilku otworów o średnicy ok. 2 cm, w różnych miejscach. W tym czasie na tablicy rysuje kredą pięciolinię i zamieszcza na początku klucz wiolinowy. Następnie zbiera podpisane kartki i magnesami przypina je na pięciolinii. W wyciętych otworach zamalowuje kredą miejsca na tablicy (można wykorzystać kolorową kredę). Odpina pierwszą kartkę i stawia kreskę taktową, podpisując dany takt imieniem ucznia. Podobnie postępuje z kolejnymi kartkami. Po odpięciu ostatniej kartki demonstruje uczniom powstałe melodie. Aby uprościć zapis melodii, każda powstała przez zamalowanie nuta otrzymuje wartość rytmiczną całej nuty – kreski taktowe w tym wypadku będą tylko odgradzały różne melodie, nie określamy metrum.
- UWAGA – przygotowując pięciolinię na tablicy, pamiętamy, że jej rozpiętość nie może przekroczyć szerokości kartki A4.
- Nauczyciel pyta uczniów: Co udało nam się zapisać? Zapisaliśmy różne melodie, od melodii rozpoczyna się proces komponowania.
- Następnie dzieli klasę na grupy, nazywając je imionami uczniów, którzy „powycinali” swoje melodie i prosi o przepisanie z tablicy i podpisanie wysokości dźwięków (Karta pracy: melodyka). Grupa, która pierwsza poprawnie zakończy to zadanie, pierwsza też usłyszy swoją melodię. W razie trudności nauczyciel wyświetla slajd z nazwami dźwięków. Jeżeli „powycinane” melodie wymagają użycia linii dodanych górnych lub dolnych, nauczyciel tłumaczy zasadę liczenia kolejnych stopni.

- Nauczyciel odtwarza melodię na dowolnym instrumencie, może również skorzystać z wirtualnego instrumentu na stronie:
http://virtualpiano.net/ lub http://www.gimnastykasluchu.pl/pl/ksztalcenie-sluchu-cwiczenia/dzwieki/wirtualne-pianino
Po odtworzeniu wszystkich melodii uczniowie głosują na tę, która im się najbardziej podoba. Następnie z towarzyszeniem akompaniamentu instrumentu próbują ją zaśpiewać solmizacją razem z nauczycielem.
- Nauczyciel informuje uczniów, że istnieją różne rodzaje melodyki: deklamacyjna, kantylenowa, figuracyjna i ornamentalna. Każda z nich charakteryzuje się innym sposobem wykorzystania dźwięków.
- Melodyka deklamacyjna to inaczej muzyczna recytacja; jest zbliżona do mowy i często występują w niej powtórzenia dźwięków o tej samej wysokości. Jako przykład demonstrujemy nagranie Magnificat Mikołaja z Radomia.
- Melodyka kantylenowa to melodyka śpiewna; można ją zaśpiewać. Przykładem jest nagranie Sekwencji Stabat Mater Dolorosa. Ten rodzaj melodyki występuje również w muzyce instrumentalnej I cz. Sonaty A dur KV 331 Wolfganga Amadeusza Mozarta (do 1'37).
- Melodyka figuracyjna zwiera drobne wartości rytmiczne, pasaże, pochody gamowe, duże skoki. Nie nadaje się do zaśpiewania. Jako przykład prezentujemy nagranie Etiudy C-dur op. 10 nr 1 Fryderyka Chopina.
- Ostatni rodzaj melodyki to melodyka ornamentalna – jest nasycona ozdobnikami, czyli przednutkami, mordentami, obiegnikami itp. Ten rodzaj melodyki występuje w utworze Modesta Musorgskiego Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu Obrazki z wystawy (15'51 - 17'12).
- Faza podsumowująca
- Utrwalenie wiadomości na temat melodyki. Uczniowie rozpoznają w zaprezentowanym utworze rodzaj: deklamacyjna czy figuracyjna, ornamentalna czy kantylenowa.
- Jan Sebastian Bach Toccata i fuga d-moll (melodyka figuracyjna)
- Bartłomiej Pękiel Dulcis amor Jesu (melodyka kantylenowa)
- Zadanie domowe: nauczyciel prosi uczniów o dodanie figuracji do wybranej przez siebie melodii.
Katarzyna Broj
Załączniki:
1) Prezentacja - do pobrania tutaj
2) Karta pracy - do pobrania tutaj