Muzyka programowa

Materiały:

• film z cyklu Muzykoteka szkolna – dla uczniów gimnazjum, odcinek 7 pt. Premiera
• fragment odcinka 5 pt. Żeby nie było nudno (8’43’’ – 9’08’’)
• prezentacja multimedialna
• nagrania następujących utworów:

- A. Vivaldi Cztery pory roku – Zima, cz. II

- C. Janequin La guerre cz. II

- C. Janequin Śpiew ptaków (Le chant des oiseaux)

- L. van Beethoven VI Symfonia „Pastoralna” cz. II

- M. Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu Obrazki z wystawy

- J. Haydn Symfonia nr 6 „Poranek” – wstęp

- M. Ravel Dafnis i Chloe – początek II suity: Wschód słońca

- S. Prokofiew Suita scytyjska, cz. IV

- J. Haydn Symfonia nr 8 „Wieczór” cz. IV La Tempesta

- L. van Beethoven VI Symfonia „Pastoralna” cz. IV

- A. Vivaldi Cztery pory roku – Lato, cz. III (w jakimś dynamicznym wykonaniu, np. Fabio Biondi i Europa Galante)

• portrety: A. Vivaldiego, J. Haydna, L. van Beethovena, M. Ravela i S. Prokofiewa 

Przebieg lekcji:

1. SLAJD NR 1, 2  Muzyka programowa – wprowadzenie

• Lekcję zaczynamy od prezentacji nagrania drugiej części Zimy Vivaldiego (nie zdradzając uczniom tytułu). Pytamy uczniów, czy słuchając tego utworu, coś sobie wyobrażali. Jeśli tak – zapisujemy pozamuzyczne skojarzenia uczniów na tablicy (w punktach, w formie skrótowej), zwracając uwagę na ich różnorodność.
• Pytamy następnie uczniów, czy – generalnie – muzyka jest „o czymś”? SLAJD NR 3 Dyskusja.
• Wyjaśniamy, że zdarza się, iż kompozytor opatruje swe dzieło jakimś muzycznym tytułem, który ma pobudzić wyobraźnię słuchacza w sposób jednoznaczny, czasem nawet załącza dokładny opis tego, co w niej odmalował. Tego rodzaju muzykę nazywamy programową SLAJD NR 4. W tym momencie zdradzamy tytuł utworu, którego słuchaliśmy SLAJD NR 5, ujawniamy też opis tej części Zimy: pada śnieg (pizzicata smyczków) – na dworze zimno i mróz, ale w domu przy kominku jest ciepło i przyjemnie (melodia skrzypiec solo). Prezentujemy fragment utworu raz jeszcze. Pytamy uczniów, czy w takim razie ich własne, wcześniejsze skojarzenia należy uznać za „nietrafne” czy „gorsze”? Odpowiedź: oczywiście nie, ponieważ w tym wypadku muzyka nie przekazywała treści w sposób jednoznaczny. Pytamy następnie uczniów, czy w ogóle możliwe jest przekazanie muzyką jakichś treści w sposób niebudzący wątpliwości. Dyskusja.

2. Ilustracyjność

• Wyjaśniamy, że zdarza się jednak, iż kompozytor stara się jak najbardziej realistycznie oddać swą muzyką zjawiska pozamuzyczne. Muzyka nabiera wówczas charakteru ilustracyjnego SLAJD NR 6. Prezentujemy przykłady, po prezentacji każdego z nich prosząc uczniów o podzielenie się wrażeniami:

- C. Janequin La guerre cz. II: odgłosy bitwy (jeśli przeprowadzana była wcześniej lekcja towarzysząca odcinkowi 5 z tej serii filmów Muzykoteki, wówczas pomijamy ten przykład)

- C. Janequin Śpiew ptaków: odgłosy ptaków

- L. van Beethoven VI Symfonia, cz. II, fragment ok. 1 minuty przed końcem: również odgłosy ptaków

- M. Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach

• Proponujemy następnie uczniom konkurs, w którym będą jurorami. Zapowiadamy, iż za chwilę usłyszą trzy przykłady muzyczne ilustrujące to samo zjawisko – wschód słońca SLAJD NR 7. Zadaniem uczniów będzie ocenienie, który z nich był – ich zdaniem – najbardziej przekonujący. Wyboru dokonamy przez głosowanie, które odbędzie się po wysłuchaniu przykładów, wyniki zapiszemy na tablicy. Przykłady muzyczne:

- J. Haydn Symfonia nr 6 „Poranek” – wstęp

- M. Ravel Dafnis i Chloe – początek II suity: Wschód słońca

- S. Prokofiew Suita scytyjska, cz. IV mniej więcej od połowy (ok. 3 minuty) – Wschód słońca

Po zliczeniu głosów prezentujemy portret zwycięskiego kompozytora i nagradzamy go brawami. Następnie pytamy uczniów, czy prezentowane fragmenty miały jakąś cechę wspólną – powinni wskazać na narastanie, próbujemy wspólnie doprecyzować, co właściwie narastało: dynamika (głośność), ilość instrumentów, poza tym wszystko zaczynało się raczej wysoko i stopniowo przybywało dźwięków w niskich rejestrach.

• Proponujemy jeszcze jeden konkurs – na tej samej zasadzie, tym razem tematem będzie burza SLAJD NR 8. Przykłady muzyczne:

- J. Haydn Symfonia nr 8 „Wieczór” cz. IV La Tempesta

- L. van Beethoven VI Symfonia „Pastoralna” cz. IV

- A. Vivaldi Cztery pory roku – Lato, cz. III (w jakimś dynamicznym wykonaniu, np. Fabio Biondi i Europa Galante)

Po zakończonym konkursie i brawach dla zwycięskiego kompozytora prosimy uczniów by opisali, jakimi środkami kompozytorzy odmalowali burzę.

3. Film Muzykoteki

• Zapowiadamy uczniom, że za chwilę obejrzymy film o tym, jak ich rówieśnicy uczestniczą w tworzeniu i wykonaniu utworu programowego, przedstawiającego odgłosy miasta o różnych porach dnia SLAJD NR 9.
• Przed obejrzeniem filmu (odcinka 7) prosimy uczniów o obejrzenie krótkiego fragmentu z jednego z poprzednich odcinków (5), na którym pokazane jest, jak kompozytor zamienia dźwięki nagrane przez uczniów na muzykę graną przez trio fortepianowe (czyli skrzypce, wiolonczelę i fortepian). Prezentujemy odpowiedni fragment odcinka 5.
• Prosimy uczniów następnie, by oglądając film, zwrócili uwagę, jakimi środkami przedstawiane są różne odgłosy i zjawiska z życia miasta.
• Projekcja odcinka 7.
• Po projekcji prosimy uczniów, by przypomnieli sobie, w jaki sposób muzyką ilustrowano różne zjawiska pozamuzyczne.
• Pytamy następnie, czy mają jakiś pomysł na tytuł wysłuchanego utworu.

4. Zabawa dla uczniów – tworzenie utworu programowego SLAJD NR 10

• Proponujemy uczniom zabawę – stworzenie krótkiego utworu programowego.
• Dzielimy klasę na kilkuosobowe grupy. Każda grupa ma za zadanie najpierw wybrać sobie temat – jakieś zjawisko czy sytuację, którą przedstawi dźwiękami – a następnie za pomocą dowolnych środków muzycznych przedstawić je w formie dźwiękowej. Inspirować się można pomysłami z filmu, można też wymyślać własne, całkowicie dowolnie artykułowane dźwięki. Jeśli w klasie są jakieś instrumenty, można je również wykorzystać – wszelkie niekonwencjonalne sposoby mile widziane.
• Grupy po kolei prezentują swoje utwory, na koniec klasa wybiera najciekawszy.

 

Anna Pęcherzewska-Hadrych

Załączniki:

1) Prezentacja - do pobrania tutaj