Temat lekcji: Rytm i rytmika
Scenariusz lekcji dla szkół podstawowych
Czas trwania lekcji: 45 minut
Cele lekcji
ogólne:
- rozwijanie muzykalności, wrażliwości muzycznej
- rozwijanie zainteresowań i zamiłowań muzycznych.
operacyjne:
- zapoznanie uczniów z elementami dzieła muzycznego (rytmiką)
wychowawcze:
- rozwijanie wrażliwości uczniów na muzykę
Treści z podstawy programowej:
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
– stosuje podstawowe pojęcia muzyczne (melodia, akompaniament, rytm, dźwięk, akord, gama, tempo);
– wykorzystuje w śpiewie znajomość pojęć i terminów muzycznych określających podstawowe elementy muzyki (melodię, rytm, harmonię, agogikę, dynamikę, artykulację);
– odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej (nazwy siedmiu dźwięków gamy oraz ich położenie na pięciolinii, klucz wiolinowy, znaki graficzne pięciu wartości rytmicznych nut i pauz, podstawowe oznaczenia metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne);
– korzysta z multimedialnych źródeł muzyki i informacji o muzyce.
– gra na instrumentach ze słuchu i z wykorzystaniem nut (solo i w zespole) melodie, schematy rytmiczne, proste utwory.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
– świadomie odbiera muzykę – słucha (słuchanie analityczne, ukierunkowane przez nauczyciela na wybrane cechy utworu);
– charakteryzuje wybrane utwory muzyczne wysłuchane i omówione na zajęciach oraz inne, określając cechy muzyki, które decydują o charakterze utworu.
Materiały
- laptop z podłączonymi głośnikami i dostępem do Internetu;
- rzutnik multimedialny;
- karta pracy: rytm i metrum;
- materiały multimedialne ze strony muzykotekaszkolna.pl
– Lekcja 2.1 | Zapis czasu trwania dźwięku
– Lekcja 2.2 | Zapis czasu trwania dźwięku - nagrania:
– Stabat Mater Dolorosa – sekwencja
– Sonata A-dur KV 331 | Wolfgang Amadeusz Mozart
– Ave Regina caelorum - antyfona
– Wiosna | Cztery pory roku | Antonio Vivaldi
- prezentacja „Elementy dzieła muzycznego – rytmika”;
- nuty:
– Stabat Mater Dolorosa
– Wolfgang Amadeusz Mozart – Sonata A-dur KV 331
Metody nauczania
- pogadanka
- pokaz
- ćwiczenia.
Formy
- praca indywidualna
- praca zbiorowa.
Przebieg lekcji:
- Faza wstępna
- Powitanie
- Sprawdzenie obecności
- Podanie tematu lekcji.
- Faza realizacyjna
- Przypomnienie informacji dotyczących elementów dzieła muzycznego. Do elementów dzieła muzycznego zaliczamy: melodykę, rytmikę, harmonikę, agogikę, artykulację, dynamikę i kolorystykę. Wszystkie te elementy współdziałają ze sobą tworząc dzieło muzyczne.
- Jednym z najważniejszych elementów dzieła muzycznego jest melodyka, która wyznacza następstwo dźwięków o różnej wysokości i różnym czasie trwania. Druga w kolejności jest RYTMIKA, określająca przebieg dzieła muzycznego w czasie.
- Rytmika może być uporządkowana, czyli USTALONA, lub bez uporządkowanego zapisu, czyli SWOBODNA. Nauczyciel tłumaczy, że rytmika ustalona występuje w utworach z taktami i metrum, rytmika swobodna to utwory bez taktów i metrum. Prezentuje nagranie rytmiki swobodnej na przykładzie Sekwencji Stabat Mater Dolorosa. Następnie prezentuje nagranie rytmiki ustalonej na przykładzie Sonaty A-dur KV 331 cz I Wolfganga Amadeusza Mozarta.
- Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy. Grupa pierwsza to „Ustaloniści”, grupa druga – „Swobodniści”. Ustaloniści na znak nauczyciela wykonują stały rytm w wolnym tempie. Mogą to być ćwierćnuty, ważne, aby wszyscy z tej grupy wykonywali to samo jednocześnie. Swobodniści wykonują swobodne improwizacje rytmiczne. Do tego ćwiczenia najlepiej użyć tępej strony ołówków, lub – o ile to możliwe – dowolnych instrumentów perkusyjnych.
- Nauczyciel pyta uczniów, czy znają jakieś wartości rytmiczne. Przypomina, że w muzyce dla zapisu długości trwania dźwięku używamy następujących wartości rytmicznych: cała nuta, półnuta, ćwierćnuta, ósemka, szesnastka. Czas trwania ciszy między dźwiękami zapisujemy za pomocą pauz.
- Dla przypomnienia informacji o zapisie trwania dźwięku nauczyciel demonstruje materiały ze strony Lekcja 2.1 | Zapis czasu trwania dźwięku.
- Nauczyciel rozdaje karty pracy i prosi o rozwiązanie zadania 1.
Zadanie 1: Wpisz nazwy nut i pauz:
ósemka |
cała nuta |
szesnastka |
ćwierćnuta |
półnuta |
pauza ósemkowa |
pauza cała nutowa |
pauza szesnastkowa |
pauza półnutowa |
- Kolejnym ważnym pojęciem jest metrum, czyli miara. Metrum wyznacza, ile danych wartości mieści się w takcie. Liczba górna wyznacza liczbę wartości rytmicznych, które mieszczą się w takcie, liczba dolna określa, jaka wartość jest miarą, np.
- czyt. dwie czwarte – miarą taktu jest ćwierćnuta, w takcie są dwie ćwierćnuty.
Nauczyciel prosi o wymienienie, jakie wartości mieszczą się w tym metrum.
W tym metrum mieszczą się:
- 1 półnuta
- 2 ćwierćnuty
- 4 ósemki
- 8 szesnastek.
Liczbą dolną może być:
1 – miarą taktu jest cała nuta
2 – miarą taktu jest półnuta
4 – miarą taktu jest ćwierćnuta
8 – miarą taktu jest ósemka
16 – miarą taktu jest szesnastka.
- Dla przypomnienia lub wprowadzenia pojęć „takt”, „metrum” nauczyciel prezentuje materiały z portalu muzykotekaszkolna.pl (Lekcja 2.2 | Zapis czasu trwania dźwięku).
- Nauczyciel prosi o rozwiązanie zadania 2, zawierającego ćwiczenia na dopasowanie taktów do metrum.
Przykład 1 – jest to metrum
- Po rozpoznaniu metrum nauczyciel prosi o wykonanie tego rytmu przez uczniów. Dzieli klasę na trzy zespoły:
– zespół 1 wykonuje pierwszy takt, czyli ćwierćnuty;
– zespól 2 wykonuje drugi takt, czyli półnutę;
– zespół 3 wykonuje trzeci takt, czyli ósemki.
Przykład 2 – jest to metrum
Przykład 3 – jest to metrum
- Zadanie 3 – Nauczyciel prosi, aby uczniowie wpisali dowolne nuty w przykład 1, pamiętając o tym, żeby suma wartości w takcie była odpowiednia. W kolejnych taktach można dopisać:
– w pierwszym: 1 ćwierćnutę lub jej rozdrobnienie: 2 ósemki lub 4 szesnastki;
– w drugim: 1 półnutę lub jej rozdrobnienie;
– w trzecim: nic;
– w czwartym: 1 ćwierćnutę lub jej rozdrobnienie;
– w piątym: 1 ćwierćnutę lub jej rozdrobnienie;
– w szóstym: 1 ósemkę lub jej rozdrobnienie;
– w siódmym: 1 ćwierćnutę lub jej rozdrobnienie;
– w ósmym: nic.
W przykładzie 2 można dopisać;
– w pierwszym: 1 ćwierćnutę lub jej rozdrobnienie;
– w drugim: 1 ćwierćnutę lub jej rozdrobnienie;
– w trzecim: nic;
– w czwartym: 1 ósemkę lub jej rozdrobnienie;
– w piątym: 1 ćwierćnutę lub jej rozdrobnienie;
– w szóstym: 3 ósemki lub ich rozdrobnienie;
– w siódmym: 1 ćwierćnutę i 1 ósemkę lub ich rozdrobnienie;
– w ósmym: nic.
- Faza podsumowująca
Utrwalenie wiadomości na temat rytmiki. Uczniowie rozpoznają w zaprezentowanym utworze rodzaj: ustalona czy swobodna. (Ave Regina caelorum – rytmika swobodna; Antonio Vivaldi Cztery pory roku – Wiosna – rytmika ustalona).
Katarzyna Broj