Trzej kompozytorzy poza filharmonią

Materiały

• wydruki Załącznika – po 1 egzemplarzu na ucznia
• przygotowane następujące linki:

- dowolne nagrania (z wyjątkiem tych związanych z twórczością Trzech Kompozytorów) następujących artystów: Radiohead, Leszek Możdżer, Lamb, Marcin Masecki (najlepiej Polonezy), Aphex Twin, Portishead, Pianohooligan (Piotr Orzechowski), Manic Street Preachers – dostępne w internecie

- wywiad z członkami zespołu Lamb Lamb: nasze brzmienie zawdzięczamy Góreckiemu  na stronie „Henryk Mikołaj Górecki w Polskim Radiu”

- nagranie piosenki pt. Gorecki zespołu Lamb (dostępne w internecie)

- fragment prezentacji projektu Lutosphere na kanale Teatru 6 Piętro

- nagranie z koncertu V/TOLD Concert Ensemble w ramach festiwalu Lutofuzje

- galeria zdjęć dokumentujących występ Krzysztofa Pendereckiego na festiwalu Open'er w 2012 r.

- nagranie remiksu Trenu Krzysztofa Pendereckiego autorstwa Aphex Twina

- nagranie piosenki You Love Us (Heavenly Version) zespołu Manic Street Preachers – dostępne w internecie

- film Penderecki reloaded 

- zakładka strony internetowej wytwórni Nonesuch poświęcona płycie Penderecki/Greenwood

- fragment programu Wszystko o kulturze poświęcony nagraniu Polimorfii Krzysztofa Pendereckiego przez Pianohooligana (Piotra Orzechowskiego)

- zapowiedź koncertu Polish Icons podczas festiwalu Sacrum Profanum

- ze strony Trzej kompozytorzy:

• nagranie III Symfonii pieśni żałosnych Henryka Mikołaja Góreckiego
• nagranie Koncertu na orkiestrę Witolda Lutosławskiego
• nagranie III Symfonii Witolda Lutosławskiego
• nagranie Trenu ofiarom Hiroszimy Krzysztofa Pendereckiego
• nagranie Polimorfii Krzysztofa Pendereckiego
• tablica, kreda
• płyta CD-R (najlepiej w kilku kopiach) z nagraniami wybranych utworów Trzech Kompozytorów

UWAGA: niniejszy scenariusz przeznaczony jest do realizacji po uprzednim zapoznaniu uczniów z twórczością Henryka Mikołaja Góreckiego, Witolda Lutosławskiego i Krzysztofa Pendereckiego na wcześniejszych lekcjach. W tym celu można wykorzystać scenariusze lekcji poświęconych poszczególnym kompozytorom dostępne na naszej stronie internetowej.

Przebieg lekcji:

1. Rock/pop/jazz i..?

• Lekcję zaczynamy od zadania uczniom pytania: co mają ze sobą wspólnego następujący artyści – prezentujemy po kolei krótkie fragmenty nagrań Radiohead, Leszka Możdżera, Lamb, Marcina Maseckiego (najlepiej Polonezy), Aphex Twina, Pianohooligana (Piotra Orzechowskiego) i Manic Street Preachers (dobierając je, musimy zwrócić szczególną uwagę, aby NIE były to utwory w jakikolwiek związane z muzyką klasyczną ani – oczywiście – z twórczością Trzech Kompozytorów).
• Prosimy o odpowiedzi na pytania – być może uczniowie będą próbowali znaleźć jakieś cechy wspólne gatunków muzyki rozrywkowej reprezentowanych przez artystów. Wszystkie odpowiedzi zapisujemy na tablicy.
• Prosimy uczniów o wysłuchanie fragmentu wywiadu radiowego z członkami duetu Lamb  (Lamb: nasze brzmienie zawdzięczamy Góreckiemu) ze strony „Henryk Mikołaj Górecki w Polskim Radiu” (6'53 – 8'01). Proponujemy teraz powrócić na chwilę do III Symfonii Henryka Mikołaja Góreckiego – przypominamy uczniom początkowe fragmenty nagrania drugiej części ze strony „Trzej kompozytorzy” (od 27'13) – zwracamy uwagę na smyczki i impulsy fortepianowe. Następnie prezentujemy początek nagrania utworu Gorecki zespołu Lamb (dostępnego w internecie) – czy widzimy pewne podobieństwo? Wracamy znów na chwilę do drugiej części III Symfonii Góreckiego – prezentujemy fragment od 29'58, zwracając uwagę na wznoszący się motyw 4-dźwiękowy, po czym znów przeskakujemy do piosenki zespołu Lamb (od 2'26).
• Wyjaśniamy, że nie jest to jedyny przykład wykorzystania III Symfonii Henryka Mikołaja Góreckiego w sferze muzyki pop (poszukanie innego to zadanie dla chętnych), utwór ten posłużył też jako ścieżka dźwiękowa do kilku filmów.

2. Lutosławski  jaki źródło inspiracji:

• Wyjaśniamy, że przypadek III Symfonii Henryka Mikołaja Góreckiego nie jest odosobniony – twórczość klasyków polskiej muzyki współczesnej, a w szczególności tzw. Trzech Kompozytorów (Górecki, Lutosławski, Penderecki) była wielokrotnie źródłem inspiracji dla artystów spoza kręgu muzyki klasycznej.
• Proponujemy uczniom przypomnienie sobie fragmentu jednego z najczęściej wykonywanych utworów Witolda Lutosławskiego – Koncertu na orkiestrę. Prezentujemy początkowe fragmenty nagrania pierwszej części utworu ze strony „Trzej kompozytorzy”, a następnie fragment dostępnej w internecie prezentacji projektu Lutosphere (od 4'09) – czy słychać było znajomy motyw ludowy? Wyjaśniamy, że w projekcie tym spotkali się: znany pianista jazzowy Leszek Możdżer, wybitny wiolonczelista Andrzej Bauer i didżej m.bunio.s.
• Zachęcamy uczniów, by spróbowali określić, na czym polegała różnica między wykorzystaniem motywów z III Symfonii Góreckiego przez zespół Lamb a wykorzystaniem motywu z Koncertu na orkiestrę przez muzyków Lutosphere.
• Następnie prosimy uczniów o przypomnienie sobie charakterystycznego początku III Symfonii Witolda Lutosławskiego – prezentujemy nagranie ze strony „Trzej kompozytorzy”, zwracając uwagę na charakterystyczne elementy – czterokrotne powtórzenie jednego dźwięku w unisonie oraz następujący zaraz po tym fragment ad libitum (w razie konieczności przypominamy znaczenie tego pojęcia). Przypominamy również, że owe 4 dźwięki będą co jakiś czas powracać w toku dzieła. Następnie prezentujemy fragment nagrania dokumentującego koncert V/TOLD Concert Ensemble w ramach festiwalu Lutofuzje (z udziałem m.in. Marcina Maseckiego) – co najmniej do 2'00. Jak to się ma do III Symfonii Lutosławskiego?

3. Penderecki jako źródło inspiracji:

• Prezentujemy uczniom zdjęcie ze strony http://www.pendereckigreenwood.com/photos.html  (zdjęcie nr 1) i pytamy ich, czy kojarzą postać na podium dyrygenckim. Po zidentyfikowaniu Krzysztofa Pendereckiego zwracamy uwagę na miejsce wykonania zdjęcia – nie wygląda to chyba na salę koncertową. Wyjaśniamy, że zostało wykonane na festiwalu... Open'er w Gdyni w roku 2012, podczas którego kompozytor zadyrygował m.in. swoim Trenem ofiarom Hiroszimy. W przedsięwzięcie to – realizowane w Gdyni, ale także we Wrocławiu i Londynie – zaangażowany był m.in. Aphex Twin, który podczas innego z koncertów z tej serii wziął na warsztat właśnie Tren Pendereckiego.
• Proponujemy przypomnienie sobie fragmentów tego utworu – prezentujemy fragment nagrania Trenu ze strony „Trzej kompozytorzy”. Następnie prezentujemy fragment remiksu Trenu Krzysztofa Pendereckiego dokonanego przez Aphex Twina. Pytamy uczniów o wrażenia.
• Pytamy następnie uczniów, czy mieliby ochotę posłuchać jednej z piosenek zespołu Manic Street Preachers – jeśli tak, prezentujemy im początkowe fragmenty dostępnego w internecie nagrania utworu You Love Us – Heavenly Version. Czy początek coś im przypomina?
• Wyjaśniamy, że oprócz Trenu wśród utworów Krzysztofa Pendereckiego szczególnie inspirującym okazała się Polimorfia – przypominamy fragment nagrania ze strony „Trzej kompozytorzy”. Podczas wspomnianej serii koncertów swoje spojrzenie na ten utwór zaproponował Aphex Twin, ale też gitarzysta zespołu Radiohead – Jonny Greenwood. Prezentujemy fragment filmu dokumentującego próby do koncertu we Wrocławiu (od 5'19 – 6'13), a następnie wyjaśniamy, że Jonny Greenwood skomponował m.in. utwór pt. 48 Responses to Polymorphia na smyczki, inspirowany dziełem Krzysztofa Pendereckiego. Otwieramy stronę wytwórni Nonsuch, która wydała na płycie obydwa utwory i odtwarzamy z niej dwa fragmenty kompozycji Greenwooda: Scan i Three Oak Leaves. Jak to się ma do Polimorfii?
• Prezentujemy następnie fragment programu "Wszystko o kulturze" poświęcony wykonaniu Polimorfii przez Pianohooligana (0'38 – 5'33). Pytamy uczniów, czy mieli by może jakieś jeszcze inne pomysły na wykonanie Polimorfii. Burza mózgów.

4. Podsumowanie:

• Proponujemy teraz uczniom krótki test – rozdajemy im tabelki (Załącznik) i prosimy o wpisanie w prawej kolumnie odpowiedniego nazwiska jednego z Trzech Kompozytorów (Góreckiego, Lutosławskiego lub Pendereckiego). A może ktoś zapamiętał nawet tytuły przetwarzanych utworów? Sprawdzamy wspólnie rozwiązanie, w razie wątpliwości wracając do nagrań.
• Wracamy jeszcze raz do pytania, które padło na samym początku lekcji – czy wiemy już, co łączy Radiohead, Leszka Możdżera, Lamb, Marcina Maseckiego, Aphex Twina, Pianohooligana i Manic Street Preachers? Nie powinno już być chyba wątpliwości, że owym elementem wspólnym jest wykorzystanie dorobku któregoś z trzech wielkich klasyków polskiej muzyki współczesnej: Henryka Mikołaja Góreckiego, Witolda Lutosławskiego i Krzysztofa Pendereckiego.
• Pytamy następnie uczniów o ich własne zdanie na temat przetwarzania wybitnych kompozycji Trzech Kompozytorów w sposób, w jaki czynią to wymienieni artyści. Czy wolno tak postępować z arcydziełami? Czy to im szkodzi, czy pomaga? 

5. Zadanie domowe:

• Na koniec proponujemy obejrzenie krótkiego materiału filmowego związanego z krakowskim festiwalem Sacrum Profanum – czy uczniowie o nim słyszeli? Prezentujemy film (od 2'43).
• Następnie przedstawiamy propozycję dwóch zadań domowych (do wyboru):

- Przekazujemy uczniom płytę CD-R (najlepiej w kilku kopiach) z nagraniami wybranych utworów Trzech Kompozytorów: uczniowie mają je wykorzystać jako źródło sampli w swoich własnych kompozycjach, które mogą być podobne do tego, co zaprezentowali didżeje w ostatnim filmie, ale mogą być też zupełnie inne (np. nietaneczne). W razie potrzeby demonstrujemy krótko wybrany przez nas bezpłatny i ogólnie dostępny, prosty sekwencer umożliwiający tworzenie muzyki za pomocą sampli.

- Płyta Penderecki/Greenwood ukazała się, jak wspominaliśmy, w wytwórni Nonsuch, która przed laty zasłynęła z wydania utworu pewnego polskiego kompozytora – dzięki temu projektowi zyskał on wówczas światowy rozgłos. Należy ustalić o jaką płytę chodzi.

 

Anna Pęcherzewska-Hadrych