Twórczość Andrzeja Panufnika

Materiały

• nagranie Bogurodzicy (dostępne w internecie)
• przygotowane następujące linki:
  • ze strony Ninateki „Kolekcja: Andrzej Panufnik”:
    • film biograficzny Andrzej Panufnik – życie i twórczość http://ninateka.pl/kolekcje/panufnik/film/andrzej-panufnik-zycie-i-tworczosc
    • film Andrzej Panufnik – errata do biografii http://ninateka.pl/kolekcje/panufnik/film/andrzej-panufnik-errata-do-biografii
    • „Etapy twórczości” http://ninateka.pl/kolekcje/panufnik/etapy-tworczosci
    • nagranie Uwertury bohaterskiej http://ninateka.pl/kolekcje/panufnik/audio/uwertura-bohaterska-na-orkiestre-1
    • nagranie III Symfonii (Sinfonia sacra) http://ninateka.pl/kolekcje/panufnik/audio/sinfonia-sacra-iii-symfonia-na-orkiestre
    • partytura III Symfonii (Sinfonia sacra) Andrzeja Panufnika dostępna online w całości na stronie wydawnictwa Boosey and Hawkes: https://www.boosey.com/cr/perusals/score.asp?id=10598 (uwaga: by skorzystać z partytury, należy się uprzednio zarejestrować, jest to bezpłatne, ale zajmuje trochę czasu, koniecznie należy zrobić to przed lekcją)
    • wydruki opisów następujących utworów ze strony Ninateki „Kolekcje: Andrzej Panufnik”: wszystkie symfonie, Pięć polskich pieśni wiejskich, Uwertura tragiczna, Kołysanka, Nokturn na orkiestrę, Suita staropolska, Koncert gotycki, Uwertura bohaterska, Polonia, Muzyka jesieni, Pejzaż, Epitafium katyńskie, Arbor cosmica, Pentasonata (każdy wydruk na osobnej kartce)
    • prezentacja w formacie pptx (w załączeniu)
    • tablica,  kreda w kilku kolorach

Przebieg lekcji

 1. Wprowadzenie:

• Lekcję rozpoczynamy od zaprezentowania początkowych fragmentów Uwertury bohaterskiej Andrzeja Panufnika (na razie bez zdradzania nazwiska autora kompozycji). Po wyciszeniu muzyki pytamy uczniów, czy ktoś może orientuje się, czyj to utwór.
• Wyjaśniamy uczniom, że muzykę tę skomponował Andrzej Panufnik SLAJD NR 1, którego twórczością będziemy się dziś zajmować. Pytamy, czy ktoś coś może o nim słyszał – jeśli będą jakieś odpowiedzi twierdzące, pozwalamy się uczniom wypowiedzieć.
• Próbujemy wspólnie ustalić, z jakiej mniej więcej epoki pochodzi dzieło, którego fragmentu wysłuchaliśmy. Pytamy następnie uczniów, czy kojarzą innych kompozytorów lub utwory z XX wieku.

 2. Główne wątki w twórczości Andrzeja Panufnika:

• Proponujemy uczniom przyjrzenie się tytułom utworów Andrzeja Panufnika – otwieramy zakładkę „Etapy twórczości” na stronie „Kolekcje: Andrzej Panufnik” i przewijamy powoli w dół, prosząc uczniów o komentarz – czy są to tytuły neutralne, czy też zawierają jakieś pozamuzyczne sugestie? Jeśli to drugie, to czego dotyczą tytuły?
• Spróbujemy pogłębić teraz wiedzę o głównych wątkach w twórczości Panufnika SLAJD NR 2: rozdajemy uczniom wydruki opisów utworów Andrzeja Panufnika ze strony Ninateki „Kolekcje: Andrzej Panufnik” (lista utworów wymieniona jest powyżej w sekcji „Materiały”) – po 1-2 osoby do każdego opisu. Następnie prosimy uczniów o dokładne przeczytanie swoich opisów i wyłonienie z każdego informacji o pozamuzycznych inspiracjach/źródłach danego utworu SLAJD NR 3. Prosimy o jak najkrótsze ujęcie tej informacji. Dajemy uczniom parę chwil na realizację zadania, a następnie prosimy po kolei każdego ucznia (lub parę uczniów, jeśli analizowali opis we dwójkę) o odczytanie tytułu „swojego” utworu oraz podanie informacji. Jeśli jest ona zbyt długa, sami pomagamy ją skracać (np. z Nokturnu: „wieczorny spacer”, z Arbor cosmica: „drzewo”, z  Metasinfonii „spirala” itp.) – każdą wypowiedź zapisujemy na tablicy białą kredą.
• Po skończeniu tej części zadania prosimy uczniów, by przyjrzeli się hasłom zapisanym na tablicy – czy da się je jakoś pogrupować tematycznie? Czy jakieś wątki się powtarzają? Zachęcamy uczniów do uogólnień. Prawdopodobnie wyłonią się następujące kategorie (można je oczywiście ująć różnymi słowami): historia Polski, dawna muzyka polska, polski folklor, religia, natura/przyroda, geometria – wpisujemy je samodzielnie do SLAJDU NR 4. Po ich ustaleniu przypisujemy im kolory i obrysowujemy kolorowymi kredami wypisane wcześniej hasła na tablicy (można o to poprosić ochotnika). Czy jakieś wątki/tematy są szczególnie mocno reprezentowane? Uogólniamy dalej te związane z Polską – wiele utworów jest inspirowanych polską kulturą i historią SLAJD NR 5. Jest to do pewnego stopnia oczywiste, bo Andrzej Panufnik był polskim kompozytorem, ale z drugiej strony nie wszyscy polscy kompozytorzy w tak bezpośredni sposób eksponowali polskość w swoich utworach. Być może Panufnik miał jakiś szczególny powód?

 3. Biografia

• Proponujemy teraz uczniom obejrzenie filmu biograficznego o Andrzeju Panufniku ze strony Ninateki „Kolekcje: Andrzej Panufnik”. Przed prezentacją prosimy uczniów, by oglądając, starali się zwrócić uwagę na to, w jaki sposób wydarzenia i procesy historyczne wpłynęły na biografię kompozytora. Czy były w niej momenty szczególnie dramatyczne?
• Po filmie prosimy uczniów o wypowiedzi na zadany uprzednio temat. Prawdopodobnie duże emocje wzbudził fragment opisujący ucieczkę Panufnika na Zachód. Proponujemy wówczas dodatkowy materiał filmowy pogłębiający to zagadnienie – prezentujemy fragment filmu Andrzej Panufnik - errata do biografii ze strony Ninateki „Kolekcje: Andrzej Panufnik” (od 6'22 do 16'19, później również 19'53-21'02). Czy w tym kontekście tak silna obecność polskiej tematyki w jego twórczości wydaje się bardziej zrozumiała?

 4. Sinfonia sacra

• Na koniec proponujemy uczniom przyjrzenie się jednemu z najczęściej wykonywanych utworów Andrzeja Panufnika – jego III Symfonii noszącej tytuł Sinfonia sacra SLAJD NR 6. Prosimy osobę, która dostała wydruk opisu utworu, o jego odczytanie (bez ostatnich trzech akapitów).
• Otwieramy następnie partyturę online utworu ze strony wydawnictwa Boosey and Hawkes – najpierw na str. 3, gdzie zwracamy uwagę na sposób rozmieszczenia 4 trąbek, a później prezentujemy nuty Wizji I (str. 4-6) zwracając uwagę, że grają w niej wyłącznie owe trąbki. Słuchamy następnie tej sekwencji z nagrania dostępnego na stronie Ninateki „Kolekcje: Andrzej Panufnik”.
•  Przypominamy uczniom Bogurodzicę (z dowolnego nagrania dostępnego w internecie), a następnie prezentujemy nagranie Hymnu z III Symfonii Panufnika (od 10'31, można ewentualnie rozpocząć od dalszych sekwencji tej części), prosząc, by podczas słuchania zwrócili uwagę na dwie kwestie: 1) czy słychać melodię Bogurodzicy, oraz 2) czy coś znajomego słychać w końcowych fragmentach (chodzi o motyw trąbek z Wizji I).
• Na koniec pytamy uczniów, jakie skojarzenia budzi w nich ta muzyka – czy zgodne z zamierzeniami kompozytora? A może całkiem inne?

5. Zadanie domowe:

Przedstawiamy uczniom propozycję dwóch zadań domowych do wyboru (obydwa dla chętnych) – rozwiązanie każdego z nich można znaleźć na poświęconej Panufnikowi stronie Ninateki SLAJD NR 7:

• prześledzić „wątek geometryczny” w twórczości Panufnika: wynotować najważniejsze tytuły i wskazać związane z nimi figury/konstrukcje
• jaką rolę w twórczości Panufnika pełniła „komórka”? Podpowiadamy tylko, że nie chodziło o telefon...

 

Anna Pęcherzewska-Hadrych