Utwór muzyczny skomponowany swobodnie, bez zastosowania ścisłej formy
Gatunek fantazji wyróżnia się unikalnym schematem formy każdego utworu i niepowtarzalnym światem obrazowym. Narodziny fantazji związane są z improwizacją. Rolę takiego osobliwego wstępu do ścisłej fugi albo suity często odgrywały fantazje Jana Sebastiana Bacha. Jego syn, Carl Philipp Emanuel Bach, pisał: „Zanotowana beztaktowo swobodna fantazja jak najbardziej odpowiada wyrażaniu emocji!”. Zgadzali się z nim kompozytorzy epoki klasycyzmu i stosowali fantazję jako wstęp do sonaty. Ludwig van Beethoven w Sonata quasi una Fantasia (sonaty ??. 27 nr 1 i nr 2), potwierdził związek pomiędzy sonatą i fantazją. Kompozytorzy-romantycy umocnili cechy programowe w fantazji. Piotr Czajkowski, zainspirowany pierwszą pieśnią „Piekła” z „Boskiej komedii” Dantego, stworzył symfoniczną fantazję Francesca da Rimini ??. 32.
Przejawem programowości w fantazjach XIX i XX wieku jest też wykorzystywanie pewnych tematów muzycznych. Wirtuzowskie fantazje koncertowe pisano na efektowne, popularne melodie zaczerpnięte z muzyki klasycznej i folkloru różnych kultur świata.
