Żywy taniec w 6/8, jeden z elementów barokowej suity, występujący w wielu odmianach regionalnych
Gigue (czyt. żig) jest żywym tańcem w metrum parzystym złożonym 6/8, który wchodzi w skład czterech podstawowych tańców barokowej suity. Umieszcza się go na czwartym miejscu po allemande, courante i sarabandzie. Istnieją dwie zasadnicze odmiany tańca: francuski, w tempie umiarkowanym, z częstym wykorzystaniem imitacji oraz włoski, bardzo szybki, wirtuozowski i homofoniczny.
Jak w przypadku większości dawnych tańców, tak i tu nie do końca jesteśmy pewni jego początków, bo mieszają się nazwy, kroki i muzyka. Zacznijmy od nazwy, która w średniowieczu oznaczała instrument smyczkowy (trwają spory, czy chodziło o fidel czy rebec) – tak słowa giga (czyt. dżiga) używa Dante w Raju z Boskiej komedii. Co ciekawe, słowo to nadal funkcjonuje w tym znaczeniu w języku niemieckim. Skrzypce to po niemiecku die Geige (czyt. di gajge): etymolodzy są zgodni, że słowo to wywodzi się od słowa gigue.
Średniowieczne i renesansowe początki tańca są związane z Wyspami Brytyjskimi, gdzie tańczono jig lub gigg (czyt. dżig). Nie wiadomo, jakie były kroki, ale najpewniej był to taniec solowy (dla jednego lub kilku solistów) i bardzo wirtuozowski. W XVII wieku nazwą tą (pochodzenia francuskiego!) określano także improwizowane komedie, w których piosenki taneczne grały ważną rolę. Do dziś koncert zespołu ludowego, folkowego czy rockowego bywa nazywany gig. Na przełomie XVI i XVII wieku w Anglii pojawia się wiele samodzielnych utworów określanych jako jig lub gigg, przede wszystkim te zamieszczone w słynnej klawesynowej Fitzwilliam Virginal Book na czele. Tańce owe pisane są na 2 (na 2/2 albo 6/4) i mają regularne czterotaktowe frazy oraz homofoniczną fakturę. Był to raczej pewien ogólny styl, niż konkretny taniec.
W Anglii gigg poznał Jacques Gautier (czyt. żak gotie), lutnista dworski, który 30 lat spędził w Londynie. W połowie XVII wieku powrócił do ojczystej Francji, przywożąc ze sobą gigue, która szybko zyskała popularność na całym kontynencie, w szczególności w muzyce na instrumenty szarpane: lutnię i klawesyn. Francuska gigue szybko upodobniła się do innych tańców stylizowanych, zyskała wyraźne, odrębne oblicze metrorytmiczne. Pod wpływem swobodnego, instrumentalnego style brisé (czyt. styl brize) gigue zatraciła regularność i symetrię fraz. Z innego tańca na 6/8 zapożyczono przedtakt ósemka-ćwierćnuta. Jean-Baptiste Lully, choć napisał tylko 17 gigues, wprowadził do tańca imitacje, w czym szeroko go naśladowano. W XVII-wiecznych Niemczech taniec wprowadzono do suity. Froberger umieszczał go po alemandzie, natomiast lutnista Esaias Reusner – na końcu. Szkoła północnoniemiecka (Buxtehude, Kuhnau, Mattheson) zachowała fugowany charakter tańca, dodając jeszcze zasadę, że druga część zaczyna się inwersją tematu pierwszej części.
We Włoszech giga była pisywana na 6/8 i na 12/8 z ósemkowym przedtaktem. Jakimi drogami taniec ten dotarł do Włoch – nie wiadomo. Włoska giga przypomina raczej tę angielską, jest homofoniczna, szybka i ma regularne frazy czterotaktowe, więc raczej nie dotarła na południe przez Francję. Pierwszy na Półwyspie Apenińskim skomponował gigę Giovanni Battista Vitali w roku 1668. Taniec wszedł nie tylko do suity, ale i do sonaty jako efektowny finał – tak używali go Arcangelo Corelli, Francesco Geminiani i Giuseppe Tartini. Włoska giga powędrowała na północ, piękne przykłady pozostawili Jerzy Filip Telemann, Jerzy Fryderyk Händel oraz Jan Sebastian Bach (który również mistrzowsko komponował w stylu francuskim, a także łączył oba style).
Giga podbiła Europę około połowy XVII wieku i panowała przez sto lat. U schyłku baroku suita oraz czteroczęściowa sonata da chiesa wyszły z mody. Nowa sonata, symfonia oraz kwartet pisane były według nowego układu, w którym dla gigue nie znalazło się miejsce – popularność tańca szybko zgasła i w XIX oraz XX wieku gigue już nie komponowano.
dr Krzysztof Komarnicki
