Należy do wielkiej piątki polskich tańców narodowych; pozostałe to: polonez, mazur, oberek i kujawiak. W tym gronie krakowiak jest jedynym tańcem w metrum dwudzielnym
Krakowiaka zawsze pisze się na 2/4, w tempie umiarkowanym lub żywym. Skoczna melodia wykorzystuje charakterystyczne synkopy ósemka-ćwierćnuta z kropką lub ósemka-ćwierćnuta-ósemka.Takie synkopy pojawiały się już w tabulaturach lutniowych w XVI wieku, ale ich związek z krakowiakiem jest niepewny. W XVIII wieku krakowiak wszedł do muzyki artystycznej, a o jego szczególnej roli zdecydowało wykorzystanie go w operach i wodewilach o charakterze moralitetowym, począwszy od dzieła Wojciecha Bogusławskiego z muzyką Jana Stefaniego Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale, w którym pojawia się Oj da da da, tańcujmy wesoło. Były to czasy kolejnych rozbiorów Polski i teksty krakowiaków miały charakter moralizatorski, sentymentalny i patriotyczny – przykładem piosenka Albośmy to jacy tacy, której melodia, już pod zaborami, wykorzystana została przez Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego w finale II Symfonii c-moll op. 15. Był to dla ówczesnych słuchaczy jasny wyraz uczuć patriotycznych, których w inny sposób, z powodu cenzury, wypowiedzieć nie było można.
Piękne krakowiaki na fortepian z orkiestrą pisał w młodości Fryderyk Chopin. Mamy więc Krakowiaka F-dur op. 14 w formie ronda oraz finał Koncertu e-moll op. 11, którego refren jest utrzymany w krakowiakowych rytmach. Po Chopinie krakowiaki pisali: Maurycy Moszkowski, Ignacy Jan Paderewski, Karol Szymanowski, a z kompozytorów obcych – Michaił Glinka, który w swej operze Życie za cara, osadzonej w czasach Iwana Susanina i wojny polsko-rosyjskiej, krakowiakiem charakteryzował Polaków – raczej anachronicznie, bo akcja dzieje się w wieku XVII.
Nazwa krakowiak nie jest pochodzenia ludowego – termin ten oznacza mieszkańca okolic Krakowa. Taniec ten w Małopolsce nosi rozmaite nazwy. Mijany, suwany, ścigany określają rodzaj wykonywanych figur, natomiast skalmierzak, wiśliczak czy proszowiak urobione są od nazw miejscowości, skąd dana melodia pochodzi. Ludowy taniec przeplata przyśpiewkę i figury wykonywane po kole z towarzyszeniem kapeli. Mężczyzna w pierwszej parze wodzi krakowiaka. Podchodzi do kapeli i śpiewa pierwszą zwrotkę złożoną z 4 dwutaktowych fraz sześciozgłoskowych, na przykład:
Krakowiaczek jeden
Miał koników siedem
Pojechał na wojnę
Został mu się jeden
Po czym kapela podchwytuje melodię, a tancerze w korowodzie par wykonują jeden okrąg po sali – gdy pierwsza para znajdzie się przed kapelą, wodzirej śpiewa drugą zwrotkę i tak to trwa, aż skończą mu się pomysły…
dr Krzysztof Komarnicki
Zobacz, jak się tańczy krakowiaka.
Materiał z portalu www.tance.edu.pl udostępniony dzięki uprzejmości Instytutu Muzyki i Tańca.
