Rodzaj wariacji, utrzymanych w wolnym tempie i trójkowym metrum, w których temat pojawia się w basie. Podobna do chaconny
Źródłosłów: słowo passacaglia [czyt. passakalja] składa się z dwóch członów. W języku hiszpańskim pasar oznacza przechodzić, a calle – ulica.
Początkowo passacaglia, hiszpańska pieśń z towarzyszeniem gitary, była wykonywana na ulicy podczas odjazdu gości po uroczystościach. Stąd się wzięła jej nazwa. W XVII wieku wykształciła się passacaglia wariacyjna, jako gatunek muzyki instrumentalnej. Tematem wariacji jest melodia prezentowana (najpierw samodzielnie) w basie, w metrum trójdzielnym. Temat jest powtarzany, a na jego tle pojawiają się polifoniczne wariacje. Passacaglię wyróżnia także uroczysto-tragiczny charakter, tryb minorowy i powolne tempo. Za szczytowe osiągnięcie w rozwoju gatunku jest uważana Passacaglia i fuga c-moll na organy Jana Sebastiana Bacha.
Passacaglia to także tytuł trzeciej części I Koncertu skrzypcowego a-moll op. 77 Dymitra Szostakowicza.
