Znaczenie słowa psalm jest bardzo szerokie, kryją się pod nim rozmaite teksty wysławiające Boga
W historii muzyki europejskiej odnosi się je do muzycznych opracowań Psałterza, czyli Księgi Psalmów należącej do Starego Testamentu, której autorstwo przypisuje się królowi Izraela Dawidowi (XI/X w. p.n.e.). W tekstach psalmów pojawia się wiele odniesień muzycznych – mowa w nich między innymi o wychwalaniu Boga na różnych instrumentach. Śpiewanie psalmów przejęte zostało do chrześcijaństwa z tradycji żydowskiej.
W łacińskiej liturgii chrześcijańskiej psalmy stały się podstawą oficjum, czyli nabożeństw pozamszalnych, odprawianych o różnych porach dnia. Śpiewano je, wykorzystując tzw. tony psalmowe, proste formuły melodyczne utrzymane w różnych tonacjach kościelnych. Wykonanie psalmów było poprzedzane i zamykane bogatszym melodycznie śpiewem, zwanym antyfoną. Jednakże teksty psalmów obecne są również w innych miejscach liturgii, na przykład w niektórych częściach zmiennych mszy (proprium missae).
Inspirację w Psałterzu znalazło wielu kompozytorów. Niektórzy z nich opracowali wielogłosowo wszystkie 150 psalmów. Należy do nich Mikołaj Gomółka, autor Melodii na Psałterz polski ułożonych do poetyckiego przekładu Jana Kochanowskiego. Podobne cykle – przeznaczone dla społeczności protestanckich – stworzyli w XVI wieku Jacob Clemens non Papa w Niderlandach i Claude Goudimel we Francji. Psalmy inspirowały powstanie wielu innych utworów, na przykład motetów Orlanda di Lasso. Pojawiały się również w bardziej rozbudowanych kompozycjach religijnych, zwłaszcza w oratoriach, które bazowały na starotestamentowych tekstach. Różne cytaty i nawiązania znajdziemy też w muzyce romantyzmu czy współczesności. Można przywołać w tym miejscu słynną Symfonię psalmów Igora Strawińskiego (1930) czy Psalmy Dawida Krzysztofa Pendereckiego (1958). Psalmy – po trzech tysiącleciach swojej historii – są wciąż żywym elementem tradycji, będąc jednym z fundamentów europejskiej kultury muzycznej.
dr Paweł Gancarczyk
