rodzaj instrumentu: strunowe smyczkowe

Basy, zwane także basetlą lub basetnią, to instrument smyczkowy wchodzący w skład wielu tradycyjnych kapel

Basy instrument
Basy
Basy pełnią w ludowych zespołach podwójną funkcję. Na pierwszą wskazuje ich nazwa – służą do basowania, czyli odgrywania podstawy harmonicznej dla tradycyjnych melodii. Drugą funkcją jest nadawanie i podtrzymywanie tanecznego rytmu. Instrumenty basujące różnią się między sobą pod względem formy, techniki wykonania, a nawet technik gry. Na starszych basach pozbawionych podstrunnicy gra się bez palcowania, przeciągając smyczkiem po odpowiednio nastrojonych pustych strunach. Przykładem takiego instrumentu jest maryna występująca w północnej Wielkopolsce i na Kujawach. Ma ona bardzo charakterystyczny wygląd – pudło rezonansowe wsparte na mocnej drewnianej listwie ma kształt prostokątny lub trapezoidalny, a na komorze kołkowej osadzony jest metalowy pręt z mosiężnymi talerzykami wzbudzanymi do drgań poprzez uderzanie nóżką instrumentu o podłogę. Maryna ma dwie lub trzy struny strojone w stosunku kwinty i kwarty. Niektóre egzemplarze mają podstrunnicę, która umożliwia skracanie strun palcami.

W praktyce ludowej występują także basy o korpusie wymodelowanym na kształt skrzypiec, przypominające profesjonalną wiolonczelę. Pod względem techniki wykonania można je podzielić na basy dłubane i basy klejone. Basy dłubane, zwykle dwu- lub trzystrunowe, wykonane są z jednego kawałka drewna i mają często specyficzny podstawek o asymetrycznych nóżkach – jedna wsparta jest na górnej płycie instrumentu, druga przechodzi przez otwór rezonansowy i sięga do dolnej płyty jego korpusu. Taki podstawek, występujący również w mazankach, pełni jednocześnie funkcję duszy – przenosi drgania dźwiękowe i chroni pudło rezonansowe przed uszkodzeniem. Basy klejone wykonane są z ciętych płyt i mają wklejane boki. Są zwykle nieco większe od dłubanych i mają cztery struny. Basy często zaopatrzone są w sznurek, który ułatwia trzymanie instrumentu i jego transport. Grający przewiesza basy przez lewe ramię i obejmuje je lewą ręką. Andrzej Bieńkowski, badacz polskiej kultury wiejskich muzykantów, podaje: „Kiedy skrzypek był umówiony do gry, to brał pod pachę skrzypce i basy na plecy, i szedł po prostu na wesele. Dawał basy ludziom, którzy tańczyli na weselu, a ci za dodatkowy kieliszek wódki basowali. Umiejętność basowania była powszechna”.

Basy z czasem zaczęły nieco tracić na znaczeniu wraz z upowszechnieniem się w kulturze ludowej harmonii i akordeonów. Były także zastępowane przez kontrabasy lub ludowej produkcji instrumenty na kontrabasach wzorowane. Okazałe rozmiary i brzmienie instrumentu podnosiło rangę kapel. A także ich cenę. Czasem w spodniej płycie dużych basów wycinano drzwiczki, które miały zachęcać uczestników wesela do zrzucania się na wynagrodzenie dla muzykantów. 

 

Agnieszka GRZYBOWSKA

 

Zobacz, jak prof. Andrzej Bieńkowski opowiada o basach podczas Festiwalu Wszystkie Mazurki Świata 2011: 

Basy | Muzykoteka

 

drukuj pdf

zobacz również:

Bębny tradycyjne +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

W polskiej muzyce ludowej najszersze zastosowanie spośród instrumentów perkusyjnych zyskał bęben obręczowy

Harmonia +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Harmonia to instrument o bardzo wysokiej pozycji w polskiej kulturze tradycyjnej. Trafił na wieś dość późno, bo dopiero po pierwszej wojnie światowej. Na dobre zadomowił się w latach 30. i zaczął zastępować skrzypce w składach tradycyjnych kapel weselnych

Gitara basowa +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Powstanie gitary basowej to efekt tego samego procesu, który zaowocował skonstruowaniem gitary elektrycznej. Kontrabasy, wykorzystywane w orkiestrach rozrywkowych, były zbyt ciche by ich dźwięk mógł przebić się przez tutti pozostałych instrumentów. Dlatego też zaczęto je nagłaśniać z pomocą mikrofonu, a z czasem, na wzór gitary elektryczno-akustycznej skonstruowano kontrabas elektryczny (ang. electric upright bass, electric bass). Problem głośności został rozwiązany, ale rozwój gitar elektrycznych uświadomił jeszcze jedną niedogodność kontrabasu, nawet elektrycznego: nieporęczny rozmiar i duży ciężar.

Kontrabas +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Kontrabas to największy i najniżej brzmiący instrument smyczkowy. W orkiestrze pełni najczęściej funkcję bazy harmonicznej i wsparcia rytmicznego.