< powrót

Bębny tradycyjne

rodzaj instrumentu: perkusyjne niemelodyczne

W polskiej muzyce ludowej najszersze zastosowanie spośród instrumentów perkusyjnych zyskał bęben obręczowy

Bęben obręczowy
Bęben obręczowy
Bęben obręczowy ma jedną membranę naciągniętą na przetak bez sita lub specjalnie wykonaną drewnianą obręcz. Skóra zamocowana jest za pomocą metalowej obrączki i naciągu śrubowego lub gwoździ. Na obwodzie instrumentu znajdują się otwory, w których umieszcza się żelazne lub mosiężne talerzyki, zwane brzękadłami. Niektóre bębny obręczowe, zwłaszcza te pochodzące z Lubelszczyzny, są wyposażone w dodatkowe elementy idiofoniczne, mianowicie w małe dzwonki janczarki zamocowane od spodu wewnątrz korpusu. W bębenek można uderzać drewnianą pałką, dłonią lub palcami, można nim również po prostu potrząsać, aby wydobyć tylko dźwięk brzękadeł. Bębny obręczowe wchodzą w skład małych kapel ludowych na Mazowszu, Kurpiach i Mazurach, Ziemi Radomskiej i Kieleckiej, a także na Lubelszczyźnie. Bębnista to niemal nieodłączny towarzysz skrzypka.

Kiedy do kapeli dołączają instrumenty o głośniejszym brzmieniu, takie jak klarnet czy harmonia, konieczne jest wzmocnienie dźwięku instrumentu rytmicznego. Funkcję tę przejmują wówczas basy albo większy i głośniejszy od obręczówki bęben dwumembranowy, zwany barabanem. Na barabanie gra się oburącz, dlatego zwykle instrument wyposażony jest w sznurek lub rzemień ułatwiający trzymanie instrumentu. Brzmienie barabanu, podobnie jak w przypadku bębenka obręczowego, często wzbogacane jest przez elementy idiofoniczne. Na korpusie instrumentu mocuje się pręt z mosiężnym talerzem lub stalką, czyli trójkątem. Do gry na membranach wykorzystuje się pałkę, a do gry na talerzu lub stalce – metalowy pręt nazywany cykiem. Poprzednikiem barabanu był bęben osznurowany. Jego nazwa pochodzi od sposobu napinania membran za pomocą sznura ściąganego suwakami.

W ludowej kulturze ziem polskich występuje także bęben pocierany, burczybas. Instrument ten, podobnie jak diabelskie skrzypce, jest charakterystyczny dla kultury kaszubskiej. Początkowo pełnił funkcję raczej narzędzia dźwiękowego służącego do wzniecania hałasu podczas karnawałowych zabaw, z czasem został jednak włączony do ludowych kapel, w których pełni funkcję basową. Korpus instrumentu ma kształt beczułkowaty, w jego górnym denku znajduje się otwór z zamocowanym pękiem końskiego włosia, drugie denko bywa zastępowane membraną. Na burczybasie gra się poprzez pocieranie włosia mokrymi dłońmi lub rękawicą natartą kalafonią. Pocieranie powoduje drgania membrany lub cienkiego drewnianego denka i wytwarza niski, burczący dźwięk.

 

Agnieszka GRZYBOWSKA

 

drukuj pdf

zobacz również:

Kozły i dudy +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

W Wielkopolsce oraz na pograniczu Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej występuje największe bogactwo instrumentów dudowych w Polsce. Należą do nich dwie odmiany kozła – biały i czarny, dwie odmiany dud wielkopolskich – bukowsko-kościańskie i rawicko-gostyńskie oraz sierszeńki

Gajdy i dudy żywieckie +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Na terenie Beskidów Zachodnich spotykamy instrumenty dudowe o różnej budowie: gajdy w Beskidzie Śląskim i dudy żywieckie na Żywiecczyźnie

Basy +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Basy, zwane także basetlą lub basetnią, to instrument smyczkowy wchodzący w skład wielu tradycyjnych kapel

Harmonia +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Harmonia to instrument o bardzo wysokiej pozycji w polskiej kulturze tradycyjnej. Trafił na wieś dość późno, bo dopiero po pierwszej wojnie światowej. Na dobre zadomowił się w latach 30. i zaczął zastępować skrzypce w składach tradycyjnych kapel weselnych