rodzaj instrumentu: strunowe smyczkowe

Ten instrument, zaliczany do grupy strunowych smyczkowych, był bardzo popularny w muzyce renesansu, a potem w muzyce ludowej.

 

Zdjęcie przedstawia lirę korbową
Ilustracja: Mihail Papush z rosyjskiej Wikipedii, PD

Ma gruszkowaty kształt i 6-8 strun, a sam korpus zakończony jest u dołu korbą. I choć w innych instrumentach na strunach gra się za pomocą smyczka, tutaj jego rolę spełnia pocierająca struny krawędź drewnianego koła obracanego za pomocą uchwytu zamocowanego na końcu instrumentu. To jest właśnie korba, którą muzyk kręci, trzymając instrument na kolanach.

Lira korbowa jest źródłem dwojakiego rodzaju dźwięków. Te o określonej wysokości (melodyczne) wydobywane są z jednej lub dwóch strun melodycznych poprzez skracanie ich za pomocą krótkich drewnianych klawiszy naciskanych palcami lewej ręki. Pozostałe struny nie są skracane i wydają ciągły, wibrujący dźwięk nazywany burdonem lub dźwięk brzęczący nazywany trompetowym.

Praprzodkiem liry korbowej był pochodzący z Hiszpanii średniowieczny instrument nazywany organistrum (złożenie nazw „organy” i „instrument”, wspomina o nim teoretyk muzyki Hucbald w X wieku). Był używany w kościele, a obsługiwały go dwie osoby – jedna naciskała klawisze, a druga obracała koło korbą. Świeckie formy liry korbowej pojawiły się w XIII wieku. Nazywano je symphonia i grała na nich już tylko jedna osoba.

W okresie renesansu lira korbowa była bardzo popularna i przybierała rozmaite kształty. Później, za  panowania króla Ludwika XIV bardzo modna była jej odmiana nazywa vielle à roue („kołowe skrzypce”). Ale jednocześnie lira korbowa traciła na znaczeniu w kręgu wyższych klas społecznych i zyskiwała je w niższych, stając się popularnym instrumentem ludowym. Szczególnie w krajach słowiańskich, a także w Niemczech i na Węgrzech, gdzie rozwinęło się wiele jej odmian i gdzie do XX wieku instrument ten chętnie wykorzystywali ludowi i uliczni muzykanci.

  • Joseph Haydn skomponował grupę koncertów i nokturnów na tzw. lira organizzata, rodzaj liry korbowej z dołączonymi piszczałkami organowymi. Liry korbowej uzył także Leopold Mozart w Symfonii D-dur „Wesele chłopskie”.
  • Lira korbowa występuje w dramacie Wesele Stanisława Wyspiańskiego, w którym pojawia się Wernyhora – wędrowny  lirnik z XVIII wieku.

Zobacz, jak na lirze korbowej gra Stanisław Wyrzykowski podczas Festiwalu Wszystkie Mazurki Świata 2011:

drukuj pdf

zobacz również:

Klawikord +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Jest jednym z najstarszych strunowych instrumentów klawiszowych i wywodzi się ze średniowiecznego monochordu

Viola da gamba +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Ten podobny do wiolonczeli instrument smyczkowy pojawił się w Europie w późnym XV wieku, a w okresie renesansu i baroku zyskał wielką popularność

Lutnia +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Na lutniach grali średniowieczni minsterele, były też bardzo popularne w muzyce renesansowej i wczesnego baroku.

Organy +dodaj do schowka
Wiedza
Instrumenty

Kiedy organista naciska klawisze organów, otwiera dopływ powietrza do odpowiadającej danemu klawiszowi piszczałki, dzięki czemu wydobywa z instrumentu najróżniejsze dźwięki. Wydaje się to proste, ale organy są najbardziej skomplikowanym i rozbudowanym instrumentem muzycznym, nazywanym ich „królem”.