Jest obok Arnolda Schönberga i Antona Weberna głównym przedstawicielem tzw. II szkoły wiedeńskiej w muzyce i jednym z najciekawszych kompozytorów swoich czasów
Ojciec Berga, Conrad, był bogatym biznesmenem i właścicielem wielu nieruchomości w Wiedniu oraz posiadłości w Karyntii, znanej jako Berghof. Jego matka prowadziła sklep z dewocjonaliami. Gdy ojciec zmarł w 1900 roku, rodzina musiała się zmierzyć z kłopotami finansowymi, a sam Alban (ur. 9 lutego 1885 roku w Wiedniu) stratę tę odczuł bardzo boleśnie. Zaniedbał naukę i musiał powtórzyć dwie klasy w gimnazjum. Muzyki uczył się w domu, grał na fortepianie i spontanicznie komponował, ale nie miał dalszych perspektyw edukacyjnych. Po ukończeniu szkoły podjął więc pracę stażysty w służbie cywilnej. Jego sytuacja zmieniła się dopiero wówczas, gdy w 1904 roku został prywatnym uczniem Arnolda Schönberga. Pod jego kierunkiem zdobył nie tylko niezbędną wiedzę w zakresie harmonii, kontrapunktu i podstaw kompozycji, ale też zyskał w Schönbergu starszego przyjaciela i doradcę w najróżniejszych życiowych sprawach.
Berg szybko przyswoił nie tylko ogólne zasady kompozytorskiego rzemiosła, ale też eksperymentalne strategie twórcze swego mistrza. Świadectwem przemian jego stylu są wczesne pieśni, Sonata fortepianowa op. 1, Vier Lieder op.2 i Kwartet smyczkowy op.3. O ile pierwsze dwa dzieła napisane zostały jeszcze w języku romantycznym, to dwa ostatnie są już atonalne i podejmują pomysł Schönberga, by dzieło muzyczne oprzeć na jednej, stale rozwijającej się idei muzycznej.
Po siedmiu latach, w 1911 roku, Berg zakończył formalnie studia u Schoenberga, gdyż ten wyjechał do Berlina. Relacja między mistrzem a uczniem była jednak trwała, prowadzili ożywioną korespondencję, brali też udział we wspólnych przedsięwzięciach artystycznych. W tym samym roku kompozytor ożenił się z Heleną Nahowski.
W 1913 roku w atmosferze skandalu, odbyła się premiera jego Altenberg Lieder (5 pieśni na orkiestrę do słów wiedeńskiego poety, Petera Alenberga) op. 4, pod dyrekcją Schönberga. Ze wzgledu na „obraźliwą poezję” doszło wówczas do zamieszek, zakończonych interwencją policji i aresztowaniem organizatorów koncertu.
W 1914 roku zainteresował się Berg kolejnym kontrowersyjnym tekstem literackim — sztuką Georga Büchnera Woyzeck, który stał się podstawą jego słynnej ekspresjonistycznej opery. To opowieść o żołnierzu, który morduje swą kochankę. Niezwłoczne podjęcie pracy nad dziełem uniemożliwiła wojna — w 1915 roku Berg został powołany do armii, ale ze względu na zły stan zdrowia przesunięto go na stanowisko biurowe. Do Wozzecka (taki tytuł nosiła opera) powrócił kompozytor w 1917 roku i ukończył go po 5 latach, publikując partyturę z pieniądze pożyczone od siostry. Zadedykował je Almie Mahler, która spłaciła ten dług.
Wystawienie opery nastręczyło jeszcze większych kłopotów, gdyż teatry nie chciały podejmować ryzyka na rzecz słabo znanego kompozytora, a jego dzieło zdawało się za zbyt trudne, ze względu atonalny język muzyczny. Dopiero w 1924 roku, gdy Erich Kleiber, dyrektor berlińskiej Staatsoper, usłyszał fragmenty Wozzecka w formie suity koncertowej, zdecydował się wystawić operę w całości. Premiera miała miejsce w grudniu 1925 roku i okazała się sukcesem. Berg zyskał międzynarodowy rozgłos i dochód, który umożliwił mu skoncentrowanie się na pracy kompozytorskiej. W kolejnych latach powstał Kammerkonzert (Koncert kameralny, 1925 r.) na skrzypce, fortepian i 13 instrumentów dętych oraz Lyrische Suite (Suita liryczna, 1926 r.) na kwartet smyczkowy. W utworach tych użył techniki dodekafonicznej, nowej metody kompozytorskiej wynalezionej przez Schoenberga.
Alban Berg, Kammerkonzert
W 1928 roku Berg rozpoczął pracę nad kolejną operą. Tym razem na podstawie sztuk Franka Wedekinda, których bohaterką była Lulu — kobieta fatalna. Jej ukończenie utrudniały Bergowi liczne podróże kompozytorskie i inne twórcze wyzwania. Po 1933 roku wykonywano jednak jego dzieła coraz rzadziej, gdyż naziści uznali je za przykłady „kulturowego bolszewizmu”. Będący w trudnej sytuacji materialnej kompozytor z radością przyjął zamówienie na koncert skrzypcowy od amerykańskiego skrzypka Louisa Krasnera. Napisał go latem 1935 roku, poświęcił zaś pamięci Anioła — zmarłej córce Almy Mahler i Waltera Gropiusa, 18-letniej Manon. Nie zdążył jednak zorkiestrować ostatniego aktu swej Lulu. W listopadzie ukąsił go jakiś owad, wokół rany utworzył się ropień, który z kolei wywołał zatrucie krwi i doprowadził do przedwczesnej śmierci kompozytora (zm. 24 grudnia 1935 roku).
dr hab. Iwona Lindstedt
Ciekawostki
Opera Lulu w wersji dwuaktowej doczekała się premiery w 1937 roku, w Zurychu. Wdowa po Albanie, Helena, skutecznie powstrzymywała wszelkie próby dokończenia dzieła i dopiero po jej śmierci, w 1976 roku austriacki kompozytor Friedrich Cerha, uzupełnił tę partyturę.
Berg był wielkim entuzjastą wszystkiego, co nowoczesne. Uwielbiał oglądać filmy i interesował się jazzem.
