Antonin Dvořák (Dworzak) to obok Bedřicha Smetany jeden z najwybitniejszych czeskich kompozytorów; dyrygent i pedagog, twórca późnoromantycznego stylu narodowego nawiązującego do folkloru słowiańskiego
Był najstarszym z dziewięciorga dzieci synem wiejskiego muzykanta i oberżysty z niewielkiej podpraskiej miejscowości Nelahozoves. Od dziecięcych lat grał na skrzypcach na rodzinnych i kościelnych uroczystościach. Wysłany na naukę u rzeźnika do Zlonic uczęszczał tam także na lekcje muzyki do kompozytora Antonína Liehmanna. Jako szesnastolatek trafił do praskiej szkoły organistów, grywając także w orkiestrach na altówce. Pierwszy utwór, Kwintet smyczkowy a-moll, skomponował jako dwudziestolatek, ale już w 1865 r. napisał dwie symfonie: c-moll Zlonické Zvony i B-dur. W tym samym okresie zakochał się bez wzajemności w swej uczennicy, Josefinie Čermákowej i rozpoczął pracę w orkiestrze pod kierunkiem Bedřicha Smetany. Zrezygnował jednak z tej posady, by poświęcić się kompozycji. Wykonanie Hymnu Spadkobiercy Białej Góry przyniosło mu pierwszy znaczący sukces. W tym samym 1873 r. poślubił młodszą siostrę ukochanej Josefiny, Annę. Jako organista kościoła św. Wojciecha w Pradze uzyskał stypendium państwowe, a jeden z członków stypendialnej komisji, Johannes Brahms, zarekomendował jego kompozycje swemu wydawcy, Simrockowi.
Kolejne wykonania symfonii i oper oraz publikacje w oficynie Simrocka (Duety morawskie i Tańce słowiańskie) przyniosły Antoninowi Dvořákowi rozgłos. Po jego kompozycje zaczęli sięgać wybitni dyrygenci (Leoš Janaček w Czechach, Hans Richter w Niemczech i Austrii, później także Hans von Bülow i Gustav Mahler). Sam Antonin Dvořák również wykonywał własne utwory, obok symfonii Ludwiga van Beethovena i Franciszka Schuberta, Feliksa Mendelssohna i Johannesa Brahmsa — swych muzycznych mistrzów. Światową sławę przyniosło mu jednak wykonanie w Anglii Stabat Mater, powstałego po śmierci jego dwojga dzieci.
Po kilkukrotnych odmowach zdecydował się ostatecznie przyjąć posadę wykładowcy kompozycji w Konserwatorium Praskim, ale już w rok później został zaangażowany do Konserwatorium w Nowym Jorku, gdzie spędził z przerwami trzy lata i gdzie powstała jego najsłynniejsza IX Symfonia Z nowego świata. W ostatnim okresie życia skupił się głównie na twórczości operowej (Armida oraz szkice Horymira). Niezadowolony z przygotowań do wystawienia Armidy zmarł niespodziewanie w Pradze na atak apopleksji w wieku 63 lat. Na pogrzebie wykonano jego Requiem.
Antonin Dvořák, IX Symfonia e-moll op. 95 Z nowego świata
Twórczość Antonina Dvořáka obejmuje dwa zasadnicze okresy: pierwszy, silnie nawiązujący do romantycznych i klasycznych wzorów harmonicznych i formalnych (głównie symfonie, poematy symfoniczne i programowe uwertury koncertowe), i drugi po 1875 r., kiedy kompozytor szuka inspiracji w folklorze słowiańskim, rozszerzając lub przełamując schematy formalne (np. wprowadzenie dumki zamiast wolnej części cyklu sonatowego czy furianta — w miejsce ostatniej).
Obok charakterystycznych nawiązań do czeskiej muzyki ludowej, najistotniejszym elementem jego kompozycji pozostaje barwa instrumentalna. W późnych utworach (Otello, Requiem czy IX Symfonii) posługuje się techniką płynnego przechodzenia na jednym akordzie przez różne grupy instrumentów (technikę tę jako Klangfarbenmelodie ponownie „odkryje” Arnold Schönberg niemal 40 lat później). Znakomitym przykładem jest poemat symfoniczny Polednice op. 108 (wg wiersza Karela Erbena), czyli historia niegrzecznego chłopca porwanego przez Południcę (ducha ze słowiańskich legend).
Najsłynniejszą kompozycją Antonina Dvořáka pozostaje jednak do dziś IX Symfonia Z Nowego Świata. Powstała w okresie nowojorskim, inspirowana muzyką indiańską i afro-amerykańską.
dr Sylwia Zabieglińska
Ciekawostki
Nieprzeciętny talent muzyczny pozwolił wiejskiemu chłopcu, który miał z woli ojca zostać rzeźnikiem, w niezwykły sposób zmienić koleje swego losu. Osiągnął w świecie muzycznym najwyższe zaszczyty i dowody uznania, zaprzyjaźnił się z Bedřichem Smetaną i Johannesem Brahmsem, nawiązał kontakty z Gustavem Mahlerem, Antonem Brucknerem, Piotrem Czajkowskim i Edvardem Griegiem, uzyskał tytuły doctora honoris causa konserwatoriów w Pradze i Cambridge.
Do posłuchania:
- Koncert na wiolonczelę h-moll
- Pieśń księżycowa Rusałki z opery Rusałka
W Kanonie Muzykoteki Szkolnej:
