Mistrz polskiej awangardy muzycznej XX wieku, w latach siedemdziesiątych dokonał odnowy muzyki w stylu nowej prostoty, a w roku 1992 zyskał wielką sławę światową swoją Trzecią Symfonią, której nagranie sprzedane zostało w liczbie ponad miliona egzemplarzy
Urodził się w Czernicy na Śląsku. Wojna i trudne warunki życia spowodowały, że szkolną edukację muzyczną rozpocząć mógł dopiero w wieku dziewiętnastu lat. Uczył się w pobliskim Rybniku, po czym w Katowicach studiował kompozycję u Bolesława Szabelskiego (lata 1955-69).
Jego twórczość z przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w nowatorski sposób operowała bogatą paletą nowoczesnych środków, od techniki dodekafonicznej i serialnej (polegającej na porządkowaniu wysokości dźwięku i innych elementów, np. rytmu, dynamiki, w szeregi nazywane seriami, które w toku utworu ulegały rozmaitym przekształceniom), po technikę sonorystyczną (z pierwszoplanową rolą barwy i faktury), przynosząc mu opinię twórcy awangardowego. Żywo przyjęte zostały już pierwsze wykonania jego utworów; szczególnie Epitafium na chór mieszany i zespół instrumentalny(1958 r.).
W wieku 26 lat odniósł dwa wielkie sukcesy: za utwór Monologhi na sopran i trzy grupy instrumentalne otrzymał I nagrodę na Konkursie Młodych Kompozytorów Związku Kompozytorów Polskich, zaś jego orkiestrowe Scontri (z jęz. wł. zderzenia) wywołały sensację na Festiwalu Warszawska Jesień z 1960 roku. Natomiast I Symfonia 1959 została nagrodzona pierwszą nagrodą na paryskim II Biennale Młodych w roku kolejnym.
Na początku lat sześćdziesiątych rozpoczyna się też proces upraszczania języka dźwiękowego. Sięganie do motywów czerpanych z muzyki ludowej, a także z muzyki przeszłości w kompozycjach orkiestrowych Trzy utwory w dawnym stylu (1963 r.) i Muzyka staropolska (lata 1967-69) staje się cechą późniejszej twórczości Góreckiego.
Początek lat siedemdziesiątych, z kompozycją Ad Matrem („Do matki”) na sopran, chór mieszany i orkiestrę (w 1973 r. otrzymała ona I nagrodę na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu) otwiera kolejną fazę w twórczości Góreckiego. Przeważają tu kompozycje o wielkich rozmiarach, zwykle z udziałem chóru i głosów solowych. Należą do nich m.in. II Symfonia „Kopernikowska” na sopran i baryton solo, chór mieszany i orkiestrę (1972 r.), psalm Beatus vir na baryton solo, chór mieszany i wielką orkiestrę (1979 r.) i III Symfonia „Symfonia pieśni żałosnych” op. 36 na sopran solo i orkiestrę (1976 r.). Kilkanaście lat później przyniosła ona kompozytorowi niezwykłą sławę na całym świecie, dzięki płycie z udziałem Dawne Upshaw wydanej przez Nonesuch w 1992 r.
Henryk Mikołaj Górecki, III Symfonia Symfonia pieśni żałosnych op. 36
Na przestrzeni kolejnych lat powstał szereg utworów na chór mieszany a cappella o inspiracjach religijnych i ludowych; wśród nich Amen op. 35 (1975 r.) i Szeroka woda op. 39 (1979 r.), Totus tuus op. 60 (1987 r.), a także Pięć pieśni kurpiowskich (2002 r.). Wśród utworów instrumentalnych ogromną popularność zyskał dedykowany Elżbiecie Chojnackiej, porywający żywiołowością i energią Koncert na klawesyn (lub fortepian) i orkiestrę smyczkową (1980 r.).
Henryk Mikołaj Górecki, Koncert na klawesyn i orkiestrę smyczkową op. 40
Kompozytor zmarł 12 listopada 2010 r. Jego pamięci poświęcony został Festiwal Kompozytorów Polskich w Bielsku-Białej (październik 2011 r.), oraz szereg koncertów w kraju i za granicą, a także innych wydarzeń (np. konkurs na plakat pamięci artysty w ramach 22. Biennale Plakatu Polskiego).
Henryk Mikołaj Górecki, Ad Matrem op. 29
dr Katarzyna Naliwajek-Mazurek
Więcej o Henryku Mikołaju Góreckim dowiesz się z Kolekcji Specjalnej NINATEKI Trzej Kompozytorzy - www.trzejkompozytorzy.pl.
Ciekawostki
W pierwszą rocznicę śmierci polskiego kompozytora, 8 listopada 2011 roku w Le Poisson Rouge w Nowym Jorku odbył się koncert Henryk Mikołaj Górecki in memoriam w wykonaniu zespołów Jack Quartet oraz Ensamble Signal pod batutą Brada Lubmana. Wykonano Kleines Requiem für eine Polka oraz Kwartet smyczkowy nr 2 op. 64 Quasi una Fantasia.
Pomysłodawcami koncertu byli nowojorski impresario muzyczny Ronen Givony i Anna Perzanowska, kurator programu muzycznego w Instytucie Kultury Polskiej w Nowym Jorku.
