Olivier Messiaen był jedną z najważniejszych postaci muzyki XX wieku, z jednej strony mistykiem, z drugiej zaś śmiałym eksperymentatorem
Na rozwój talentów artystycznych Messiaena oddziaływała atmosfera domu rodzinnego. Jego matka, Cécile Sauvage, wydała zbiór wierszy pt. L'âme en bourgeon (Rozkwitająca dusza), który wywarł głęboki wpływ na przyszłego kompozytora. W wieku 11 lat wstąpił do paryskiego konserwatorium, gdzie uczyli go znani francuscy kompozytorzy — Paul Dukas, Charles-Marie Widor i Marcel Dupré.
W 1931 r. został mianowany organistą paryskiego kościoła La Trinité i funkcję tę sprawował do śmierci. W r. 1940 został uwięziony w stalagu, a po zwolnieniu w 1941 r. objął stanowisko profesora harmonii (dopiero w 1966 r. został profesorem kompozycji) w paryskim konserwatorium. Był niezwykle charyzmatycznym pedagogiem, a do grona jego uczniów należeli wybitni twórcy, którzy — podobnie jak on sam — uformowali oblicze XX-wiecznej muzyki, prowadząc ją we wcześniej nieznanych kierunkach: Pierre Boulez, Karlheinz Stockhausen, Iannis Xenakis.
W 1949 r. napisał etiudę fortepianową pt. Mode de valeurs et d’intensités, w której zastosował nie tylko serię wysokości (dodekafoniczną), ale też serię rytmiczną i artykulacyjną, co dało młodszym kompozytorom impuls do stworzenia techniki serializmu totalnego. Sam jednak nie podążył w tym kierunku. Główne nurty inspiracji, jakie przetwarzał w swojej wysoce oryginalnej twórczości to wpływy muzyki kultur egzotycznych: rytmiki indyjskiej (np. Trois tâlas na fortepian, fale Martenota, perkusję i orkiestrę, 1946 r.), indonezyjskiego gamelanu, muzyki japońskiej (Siedem Haiku na fortepian i orkiestrę, 1962 r.)
Messiaen stworzył też własną koncepcję harmoniki opartej na tzw. skalach o ograniczonej transpozycji, a zasady nią rządzące opisał w traktacie Technique de mon language musical (Technika mojego języka muzycznego, 1944 r.). Stałym źródłem odnowy jego języka muzycznego i twórczej innowacji były systematyczne badania nad śpiewem ptaków różnych obszarów geograficznych (zapisywał je podczas spacerów w swoim notatniku) oraz jego głęboka religijność. Oba te nurty myślenia i estetyki znalazły odzwierciedlenie w motywacjach twórczych i tytułach wielu jego utworów. Był także pionierem muzyki elektroakustycznej, a specyficzne, tajemnicze brzmienie wielu jego utworów jest efektem stosowania elektromechanicznego instrumentu — fal Martenota.
Do najważniejszych dzieł Messiaena należą: Visions de l'Amen na dwa fortepiany (1943 r.), Vingt regards sur l'enfant-Jésus na fortepian (1944 r.), 7 tomów utworów fortepianowych Catalogue d'oiseaux (Katalog ptaków, 1956-58 r.), Symfonia Turangalîla na fortepian, fale Martenota i orkiestrę (1946–48 r.), Chronochromie na orkiestrę (1959–60 r.), Couleurs de la cité céleste na fortepian i zespół (1963 r.), Et expecto resurrectionem mortuorum na instrumenty dęte i perkusję (1964 r.), La Transfiguration de Notre Seigneur Jésus-Christ na chór, instrumenty solowe i wielką orkiestrę symfoniczną (1965–69 r.), opera Święty Franciszek z Asyżu (1975–1983 r.), a także szereg kompozycji organowych.
Olivier Messiaen, Turngalila
Najsłynniejszym utworem jest jednak Kwartet na koniec czasu na skrzypce, klarnet, wiolonczelęi fortepian, skomponowany i wykonany po raz pierwszy w roku 1941, podczas pobytu kompozytora w stalagu w Görlitz. Jego osiem części nosi tytuły odzwierciedlające mistyczne wizje kompozytora i jest przedmiotem niezmiennej fascynacji dla kolejnych pokoleń muzyków i słuchaczy.
Uważany za ojca matematycznego myślenia w muzyce XX wieku Messiaen tworzył dzieła bardzo ekspresyjne i melodyczne. Muzyka była dla niego medium symbolicznym, zdolnym do ekspresji pierwiastków duchowych i zmysłowych, a działania kompozytorskie były tylko środkiem do realizacji tego celu. Miał wielki wpływ na kolejne generacje XX-wiecznych i współczesnych twórców, którzy eksperymentowali z czasem i przestrzenią w muzyce oraz poszukiwali jej wymiaru duchowego.
dr Katarzyna Naliwajek Mazurek
Ciekawostki
W Görlitz działa obecnie Meetingpoint Messiaen — miejsce spotkań muzycznych młodzieży i doświadczonych muzyków z Europy i innych kontynentów.
W wieku 11 lat, oglądając witraże w Sainte-Chapelle, Messiaen uświadomił sobie, że w jego umyśle muzyka nierozerwalnie wiąże się z kolorem. Tę zdolność, zwaną synestezją, wykorzystywał podczas pracy nad własnymi kompozycjami.
Największym projektem kompozytorskim Messiaena jest opera Święty Franciszek z Asyżu, nad którą pracował przez 8 lat i w której dokonał syntezy swych technik kompozytorskich. Do wykonania dzieła potrzebny jest ogromny zespół: sama orkiestra składa się z 68 instrumentów smyczkowych, 38 dętych, 3 fal Martenota i rozbudowanej sekcji perkusyjnej, w której gra aż 11 muzyków. Do tego jeszcze 7 głosów solowych i 150-osobowy chór.
Do posłuchania w Kanonie Muzykoteki Szkolnej:
