Kompozytor i multiinstrumentalista, klasyk wiedeński, uznawany powszechnie za największego geniusza muzycznego wszechczasów
Geniusz muzyczny Mozarta ujawnił się już w wieku trzech lat. Przysłuchując się, jak starsza o 5 lat siostra, Nannerl, gra na klawesynie, zaczął poprawnie powtarzać grane przez nią dźwięki. Ojciec dzieci, Leopold, był cenionym skrzypkiem, kompozytorem i pedagogiem, autorem znanej w Europie szkoły gry na skrzypcach. Od razu rozpoznał u syna wielki talent i umiejętnie go rozwijał. Już w styczniu 1762 r. Wolfgang i Nannerl byli tak dobrymi instrumentalistami, że Leopold zdecydował się zabrać swoje „cudowne dzieci” w pierwszą trasę koncertową. Od tego czasu podróże stały się chlebem powszednim Amadeusza. Obliczono, że spędził w nich trzecią część życia, będąc prawie w każdym zakątku Europy (w Polsce, niestety, nie). Mały Mozart występował przed wszystkimi wielkimi tego świata, wszędzie budził zachwyt, zarówno jako pianista czy skrzypek, jak i kompozytor. Korzyści z podróży były wielorakie — przede wszystkim Wolfgang mógł uczestniczyć w życiu muzycznym różnych krajów i zapoznać się ze wszystkimi nowymi trendami w dziedzinie kompozycji i wykonawstwa. Niestety, był to również czas straconego dzieciństwa i przede wszystkim ciągłych chorób — kilka razy otarł się o śmierć.
W 1769 r. Mozart został koncertmistrzem kapeli arcybiskupa i księcia Salzburga, co kolidowało z jego muzycznymi ambicjami — w hierarchii społecznej było to stanowisko podrzędnego służącego. Kolejne podróże powodowały, że Wolfgang z całą mocą zaczął odczuwać, jak bardzo jest niedoceniany i jak bardzo go ogranicza muzycznie służba u arcybiskupa. Wykorzystał więc pierwszą nadarzającą się okazję i w czerwcu 1781 r. zwolnił się ze służby. Osiadł na stałe w Wiedniu, wówczas muzycznej stolicy świata.
Już w tym pierwszym, salzburskim okresie Mozart stworzył wiele arcydzieł. Najważniejsze to: opera seria Idomeneo re di Creta KV 366, (KV to numer w katalogu Köchla, tak oznaczone są wszystkie dzieła Mozarta i po tych oznaczeniach najłatwiej je zidentyfikować), Symfonie: g-moll KV 183, A-dur KV 201, D-dur „Paryska” KV 297, Msze: „Koronacyjna” C-dur KV317 i Missa solemnis C-dur KV 339, Sonaty fortepianowe: D-dur KV 284, a-moll KV 311, Koncert fortepianowy Es-dur „Jeune homme” KV 271, Koncert na dwa fortepiany Es-dur KV365, Koncerty skrzypcowe: G-dur K V216, D-dur KV 218, A-dur K V219, Sinfonia concertante Es-dur na skrzypce i altówkę KV 364, Koncert fletowy G-dur KV 313, Koncert C-dur na flet i harfę KV 299, Serenady: D-dur „Notturna” KV 239, D-dur „Haffnerowska” KV 250, D-dur „Posthorn” KV 320 i wiele innych. A przecież to dopiero początek jego wielkiej drogi!
Pierwsze lata pobytu w Wiedniu były udane. Już w 1781 r. Mozart dostał propozycję napisania opery, dużo koncertował, udzielał lekcji, bywał w wielu znakomitych domach, poznał możnych przyjaciół i swoją przyszłą żonę — Konstancję Weber, z którą stanął na ślubnym kobiercu w lecie 1782 r. Początkowo sukces artystyczny szedł w parze z finansowym, ale z każdym rokiem pogarszała się sytuacja materialna Mozarta, przede wszystkim jednak z powodu rozrzutności, a nie braku dochodów. Generalnie jednak ani kłopoty finansowe, ani rodzinne (choroba żony, śmierć czwórki dzieci) nie wpływały na twórczość kompozytorską, która była naprawdę imponująca.
Wolfgang Amadeusz Mozart, Finał Symfonii C-dur Jowiszowej KV 551: analiza graficzna
Powstały m. in. słynne opery: Uprowadzenie z seraju KV 384, Wesele Figara KV 492, Don Govanni KV 527, Cosi fan tutte KV 588, Symfonie: D-dur „Haffnerowska” KV 385, C-dur „Linzka” KV 425, D-dur „Praska” KV 504, Es-dur KV 543, g-moll KV 550, C-dur „Jowiszowa” KV 551, Koncerty fortepianowe (m.in.: G-dur KV 453, B-dur KV 456, F-dur KV 459, d-moll KV 466, C-dur KV 467, Es-dur KV 482, A-dur KV 488, c-moll KV 491, C-dur KV 503 i D-dur KV 537), liczne dzieła kameralne, jak m.in. Kwartety Haydnowskie, Kwintety smyczkowe: C-dur KV 515, g-moll KV 516 i Kwintet klarnetowy A-dur KV 581, utwory fortepianowe, a w wśród nich Sonaty: A-dur KV 331 (ze znanym powszechnie „Marszem tureckim"), B-dur KV 333, c-moll KV 457, B-dur KV 570, a także Serenady: Gran Partita B-dur KV 361 i Eine kleine Nachtmusik KV 525 oraz nieukończona Wielka Msza c-moll KV 427. Wszystkich dzieł nie sposób wymienić! Poza tym, we wszystkich uprawianych gatunkach osiągał absolutne mistrzostwo, zdecydowanie górując nad współczesnymi mu twórcami. Józef Haydn, po wysłuchaniu dedykowanych mu kwartetów, powiedział ojcu Amadeusza: — przed Bogiem i jako uczciwy człowiek mówię panu, że syn jest największym kompozytorem, jakiego znam.
Przełomowym w życiu Mozarta mógł być rok 1791, rozpoczęty skomponowaniem Koncertu fortepianowego B-dur KV 595 i Kwintetu smyczkowego Es-dur KV 614. W jednym tylko miesiącu wrześniu miała miejsce premiera jego dwóch oper — w Pradze Łaskawości Tytusa KV 621 oraz w Wiedniu Czarodziejskiego fletu KV 620, która okazała się wielkim triumfem Mozarta (również finansowym). Dwa tygodnie później powstał przepiękny Koncert klarnetowy A-dur KV 622. Niestety, w połowie listopada Mozart ciężko zachorował. Mimo niesamowitych cierpień próbował dokończyć swe ostatnie dzieło, Requiem d-moll KV 626. Wiedząc, że umrze, do ostatniej chwili udzielał uczniom wskazówek, jak je uzupełnić.
5 grudnia 1791 r., 55 minut po północy Wolfgang Amadeus Mozart już nie żył. Dzień później, mimo pięknej pogody (a nie zamieci, jak mówi fałszywa legenda), spoczął w zbiorowym grobie przez nikogo nie żegnany, co ze względu na panujące epidemie nie było w tamtych czasach niczym wyjątkowym.
Mozart uprawiał wszystkie gatunki muzyczne (operę, symfonię, koncert, sonatę, mszę, serenadę itd.) i każdy z nich doprowadził do szczytu doskonałości. Świadomy swej niezwykłości, starał się tworzyć muzykę, która zadowoli nie tylko wybitnych znawców, lecz zachwyci również zwykłych słuchaczy, odwołując się do całego spektrum ludzkich emocji. Dzięki temu był i jest inspiracją dla kolejnych pokoleń kompozytorów oraz najpopularniejszym twórcą muzyki poważnej. Jak powiedział Ryszard Wagner: — zadziwiający geniusz Mozarta wyniósł go ponad wszystkich mistrzów wszystkich epok i we wszystkich dziedzinach sztuki.
dr hab. Iwona Lindstedt
Ciekawostki
Mozart swój pierwszy utwór napisał jako 5-latek, symfonię skomponował w wieku lat 8, zaś operę — 12. Piętnastoletni młodzieniec miał na swoim koncie ponad 100 utworów! Tego impetu twórczego nie stracił przez całe życie. Pisał prosto z głowy, bez prób i poprawek, pozostawiając po sobie olbrzymie dzieło — prawie 700 utworów, których pełne nagranie to ok. 180 płyt CD.
Mozart słynął z niespotykanej muzycznej pamięci, a do historii przeszedł jego wyczyn, gdy jako 14-latek po jednokrotnym wysłuchaniu zanotował 9-głosowe Miserere Allegriego, którego partytura była pilnie strzeżoną tajemnicą.
Nie wiemy, co było przyczyną śmierci Mozarta — wszystkich koncepcji jest ok. 120. Najbardziej prawdobodobne to ostra gorączka reumatyczna, zapalenie nerek, włośnica lub zakażenie paciorkowcem, zaś najmniej prawdopodobne jest to, że — jak głosi romantyczna legenda — został otruty przez Antonia Salieriego.
Mozart przez cały okres pobytu w Wiedniu należał do loży masońskiej. Chciał nawet założyć własną lożę, do której mogłyby należeć kobiety — rzecz w tamtych czasach więcej niż rewolucyjna.
Mimo ciągłych problemów finansowych Mozart nigdy nie był nędzarzem. Na przykład w ostatnim roku życia zarobił w przeliczeniu na dzisiejsze pieniądze ponad 150 000 dolarów.
Do posłuchania:
- Koncert fortepianowy d-moll nr 20, Allegro KV 466
- Kwartet smyczkowy d-moll KV 421
- Koncert fletowy G-dur nr 1, Allegro maestoso KV 313
Do posłuchania w Kanonie Muzykoteki Szkolnej:
- Czarodziejski flet KV 620: Aria Królowej Nocy (wersja z fortepianem)
- Czarodziejski flet KV 620: Aria Królowej Nocy (wersja z orkiestrą)
- Czarodziejski flet KV 620: Duet Papageny i Papagena
- Czarodziejski flet KV 620: Uwertura
- Czarodziejski flet KV 620: Aria Papagena z I aktu
