Rosyjski kompozytor i pianista, autor aż 15 symfonii i 15 kwartetów smyczkowych!
Dymitr Szostakowicz urodził się w Petersburgu 25 września 1906 roku w zamożnym domu, gdzie muzykowali zarówno rodzice, jak starsza siostra. Rodzina Szostakowiczów od strony ojca miała korzenie polskie. Pradziad Piotr (1808-71) brał udział w litewskim i polskim powstaniu roku 1831, jego dziad zaś został zesłany do Tomska, a następnie na daleki Sybir, gdzie urodził się ojciec Dymitra. Mały Dymitr początkowo nie chciał uczyć się muzyki, jednak kiedy przekonany przez matkę zaczął lekcje fortepianu w wieku 9 lat, jego muzyczne talenty szybko rozkwitły. Miał słuch absolutny i w ciągu miesiąca grał już proste utwory Mozarta i Haydna. Wtedy też zaczął komponować i bardzo lubił improwizować utwory ilustracyjne, które opatrywał słownymi komentarzami.
Studiował w Konserwatorium Petersburskim — harmonię, orkiestrację, kontrapunkt, formy muzyczne i kompozycję u ucznia Rimskiego-Korsakowa, Maksymiliana Steinberga, któremu nie podobało się zainteresowanie Szostakowicza nowymi prądami z Zachodu. Reformy w kierunku bardziej postępowym zostały wprowadzone w konserwatorium przez Wladimira Szczerbakowa i Borisa Asafiewa dopiero pod koniec studiów Szostakowicza. Później studiował grę na skrzypcach i dyrygenturę, a jego niezwykły dar czytania nut i pamięć muzyczna szybko stały się sławne.
Swoje pierwsze poważniejsze dzieło, Scherzo fis-moll opus 1 na orkiestrę skomponował w 1919 r., na pierwszym roku studiów. Dążył w tym okresie do łączenia elementów eksperymentalnych z silną dyscypliną kompozytorską, dzięki czemu położone zostały podwaliny dla jego różnorodnego stylu, o nagłych zmianach nastroju i środków wyrazu. W 1923 r. został poddany operacji z powodu gruźlicy gruczołów limfatycznych. Wkrótce po tym zabiegu, jeszcze z zabandażowaną szyją, zdawał egzaminy końcowe z fortepianu, grając m.in. Sonatę Waldsteinowską Ludwiga van Beethovena i Koncert Roberta Schumanna. Po śmierci ojca w 1922 r. rodzina zbiedniała i Dymitr Szostakowicz sam musiał zarabiać, aby pomóc matce. Zarabiał improwizując do niemych filmów, co przy okazji pozwalało mu w naturalny sposób dawać ujście wrodzonemu poczuciu humoru.
Wkrótce I Symfonia Szostakowicza, wykonana w 1925 r. w Leningradzie, przyniosła mu sławę światową. Wykonywali ją najwięksi dyrygenci na Zachodzie: Walter, Toscanini, Klemperer i Stokowski, otrzymał też listy gratulacyjne od Dariusa Milhauda i Albana Berga. W tym okresie w pracy twórczej podążał za najnowszymi zachodnimi prądami, musiał też jednak zająć się pracą zarobkową i od 1928 r. komponował muzykę filmową i baletową, która miała być zgodna z narzuconymi wymogami. W 1932 r. porzucił te prace, powracając do „poważnej” muzyki instrumentalnej.
Po udziale w I Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie w 1927 r., na którym nie zdobył żadnej nagrody (choć uzyskał dyplom honorowy i nagrodę pieniężną), zrezygnował z myśli o solistycznej karierze pianistycznej, zajmując się głównie kameralistyką. Pierwszy Kwartet smyczkowy powstał dopiero w 1938 r., kiedy kompozytor był już autorem pięciu symfonii oraz oper i baletów, suit, muzyki filmowej i pieśni.
Ważniejsze utwory Szostakowicza to opery Nos (1928 r.), Lady Macbeth mceńskiego powiatu (1932 r.), dwa Koncerty skrzypcowe a-moll i cis-moll (1948 r., 1967 r.), dwa Koncerty wiolonczelowe (1959 r., 1965 r.), Koncert c-moll na fortepian, trąbkę i orkiestrę smyczkową op. 35 (1933 r.), 24 Preludia (1932-33 r.) oraz 24 Preludia i fugi (1951 r.), Romanse do słów poetów japońskich (1928-31 r.), 11 Pieśni żydowskich (1948 r.), 15 Symfonii, z których najczęściej wykonywaną jest Piąta, i 15 Kwartetów smyczkowych, II Koncert fortepianowy (1957 r.).
Dymitr Szostakowicz, V Symfonia d-moll op. 47
Życie Szostakowicza rozgrywało się w nieustannym borykaniu się z terrorem stalinowskim, naciskami, jakie na niego wywierano, bolesnymi dla niego samego kompromisami i unikami, które miały niszczący wpływ na osobowość artysty. Jego język muzyczny charakteryzuje się niezwykłą siłą emocjonalną.
dr Katarzyna Naliwajek-Mazurek
Poczytaj więcej
Krzysztof Meyer, Dymitr Szostakowicz i jego czasy (Wydawnictwo PWN 1999 r.)
To fascynująca książka o kompozytorze napisana przez kompozytora. Krzysztof Meyer nie tylko osobiście znał Szostakowicza, ale także przyjaźnił się z nim i prowadził wieloletnią korespondencję. Stąd w książce znaleźć można bardzo przenikliwy opis biografii i twórczości rosyjskiego mistrza ukazany na tle historii Rosji i Związku Radzieckiego, która tak ogromne piętno wycisnęła na życiu kompozytora.
Do posłuchania:
- I Koncert skrzypcowy a-moll op. 77: Nokturn, Scherzo allegro, Passacaglia andante, Burlesque allegro
W Kanonie Muzykoteki Szkolnej:
