Najważniejszy — obok Guillaume’a de Machaut — przedstawiciel muzyki francuskiej późnego średniowiecza
Philippe de Vitry [czyt. Filip de Witri] należał do tych kompozytorów, którzy nie poświęcili swojego życia jedynie sztuce dźwięków. Był duchownym sprawującym wiele ważnych funkcji kościelnych na terenie Francji, łącznie z godnością biskupa niewielkiego dzisiaj miasta Meaux [czyt. Mo] pod Paryżem. Zajmował też ważne stanowiska państwowe, służąc — między innymi jako dyplomata — na dworach trzech kolejnych królów Francji.
Vitry zapisał się w historii muzyki przede wszystkim jako twórca i pierwszy przedstawiciel nurtu polifonii zwanej ars nova (sztuka nowa), typowej zwłaszcza dla Francji XIV wieku. Nazwa tego nurtu pochodzi od traktatu jego autorstwa, napisanego około 1320 roku, w którym przeciwstawił się sztuce dawnej (ars antiqua), wykładając zasady nowej notacji muzycznej, zwanej przez nas czarną notacją menzuralną. Notacja ta — niezwykle dla nas skomplikowana — wzbogacała możliwości zapisu rytmu kompozycji, rozszerzając zakres stosowanych wartości rytmicznych.
Spośród kompozycji Vitry’ego znamy przede wszystkim motety, komponowane również do jego własnych poezji. Są to utwory niezwykłe, w których każdy z głosów (najczęściej trzech) śpiewa inny tekst; czasem są to nawet teksty w różnych językach: łacińskim i francuskim. Tenor tych motetów komponowany jest na zasadzie powtarzalności formuł rytmicznych. Jest to tak zwany motet izorytmiczny, występujący w muzyce XIV i pierwszej połowie XV wieku, za którego wynalazcę uchodzi właśnie Vitry. W dodatku w tenorach motetów formuły melodyczne ulegają różnym przeobrażeniom: raz są śpiewane dwa razy szybciej, innym razy dwa razy wolniej. Trudno to wszystko pojąć, każdy głos śpiewa coś innego, a w tenorze pojawiają się jakieś formuły, których — ze względu na ich długość — nawet najuważniejszy słuchacz nie potrafi rozpoznać… Wiele wyjaśniają nam słowa pewnego teoretyka żyjącego w czasach Vitry’ego, Johannesa de Grocheo: — Motet jest w stanie zadowolić tylko ludzi wykształconych!
dr hab. Paweł Gancarczyk, prof. IS PAN
Ciekawostki
O kimś, kto ma wiele talentów i profesji mówimy czasem człowiek renesansu, bo właśnie w renesansie kwitła nauka, a ludzie starali się jak najwięcej dowiedzieć o otaczającym ich świecie. Chociaż Philippe de Vitry żył w średniowieczu, to jednak powiedzenie to doskonale do niego pasuje. Wiemy już, że był kompozytorem, teoretykiem muzyki, poetą, biskupem, urzędnikiem i dyplomatą. Ale zajmował się też prawem, filozofią i matematyką; przypuszcza się, że śpiewał i uczył muzyki.
Ludzie średniowiecza — wbrew potocznym wyobrażeniom — bardzo cenili naukę i często wykonywali wiele zawodów (innym przykładem może być Guillaume de Machaut). Również w średniowieczu można było być oświeconym człowiekiem renesansu. Czy my jednak nie przesadzamy mówiąc o mrokach średniowiecza?
