Kompozytor i jeden z najsłynniejszych wirtuozów skrzypiec XIX wieku. Jego dzieła do dziś pozostają integralną częścią repertuaru koncertowego skrzypków
Mały Henryk był tzw. cudownym dzieckiem. Już w wieku pięciu lat pobierał lekcje gry na skrzypcach, a gdy miał osiem lat, wstąpił do paryskiego Konserwatorium, które ukończył trzy lata później (w 1847 r.) z pierwszą lokatą — złotym medalem w zakresie gry skrzypcowej. Potem pozostał w Paryżu, by uczyć się zaawansowanych technik u Josepha Massarta, a także studiować kompozycję. Poznał wtedy Adama Mickiewicza i Fryderyka Chopina. Wtedy też napisał swe pierwsze kompozycje.
W wieku 13 lat był już koncertującym skrzypkiem i wraz ze swym bratem Józefem, który był pianistą, rozpoczął tournée po Europie (Rosja i Niemcy). Podróże te przyniosły mu międzynarodową sławę, stały się impulsem do aktywności kompozytorskiej (na przełomie 1850/51 r. zostało wydane pierwsze dzieło Wieniawskiego — Grand caprice fantastique op. 1) i umożliwiły poznanie wielu słynnych muzyków tamtych czasów. Byli wśród nich Henri Vieuxtemps, Stanisław Moniuszko, któremu dedykował swoje Allegro de Sonate op. 2, inny wybitny polski wirtuoz skrzypiec — Karol Lipiński oraz Robert Schumann i Anton Rubinstein. Ten ostatni był pod tak wielkim wrażeniem osobowości artystycznej Henryka, że pomógł mu uzyskać trzyletni kontrakt na dworze w Sankt Petersburgu i w tamtejszym teatrze dworskim.
Wieniawski został zatrudniony jako solista w 1860 roku i był tak dobrze przyjmowany, że umowę przedłużano mu aż trzykrotnie i pozostał w Petersburgu aż do 1872 roku. Pracował tam także jako nauczyciel w założonym przez Rubinsteina Rosyjskim Towarzystwie Muzycznym i działał jako muzyk-kameralista, zakładając kwartet smyczkowy. Jego pozycja w środowisku muzycznym była bardzo wysoka, wpłynął także znacząco na rozwój rosyjskiej szkoły wiolinistycznej.
Henryk Wieniawski, Polonez D-Dur
Swoje obowiązki umiejętnie godził Wieniawski z rozlicznymi podróżami koncertowym, które odbywał głównie wiosną i latem. Podróżował po Rosji, Niemczech, Anglii, Francji, Belgii i krajach skandynawskich. Po zakończeniu kontraktu w Petersburgu wybrał się ponadto, wraz z Antonem Rubinsteinem (w latach 1872-74), na wielkie tournée po Ameryce Północnej. Po powrocie do Europy otrzymał stanowisko profesora gry skrzypcowej w Konserwatorium w Brukseli (lata 1874–76) i nadal jeździł z koncertami po całej Europie. Jednakże już podczas amerykańskiej podróży koncertowej intensywny wysiłek (miał bardzo napięty program występów) mocno nadszarpnął zdrowiem kompozytora i jego stan zaczął się systematycznie pogarszać. W końcu, w 1880 r. podczas pobytu w Moskwie dopadł go śmiertelny atak serca.
Twórczość kompozytorska Wieniawskiego była naturalnym uzupełnieniem jego działalności jako koncertującego wirtuoza. Tym samym wpisuje się ona w nurt inspirowany sztuką Niccolò Paganiniego, ale jednocześnie posiada bardzo wyraźne rysy indywidualne. Połączył w niej Wieniawski swe wykonawcze doświadczenia ze świetną znajomością literatury skrzypcowej i doskonałym wyczuciem własnego instrumentu. Podobnie jak Paganini, komponował przede wszystkim dla siebie, ale na koncertach łączył swoje dzieła z utworami innych (głównie Paganiniego, Ernsta, Beethovena i Vieuxtempsa).
Henryk Wieniawski, Kujawiak a-moll
Wieniawski uprawiał wszystkie gatunki typowe dla nurtu wirtuozowskiego: koncerty (I Koncert fis-moll, 1852 r.; II Koncert d-moll, 1862 r.), wariacje (np. Le Carnaval russe, 1853 r.; Wariacje A-dur na temat własny, 1854 r.), fantazje (Fantaisie brillante sur Faust opera de Charles Gounod, 1865 r.), etiudy (np. L'ecole moderne. Etudes-caprices na skrzypce solo, 1854 r.). Chętnie sięgał też po liryczne miniatury i nawiązywał do polskiej tradycji narodowej w swych polonezach, mazurkach i kujawiakach (np. dedykowany Lipińskiemu Premiere polonaise de concert D-dur, 1852 r.; 2de Grande Polonaise de concert A-dur, 1860 r.; Dwa mazurki salonowe, 1853 r.). Największa intensywność jego twórczości przypada na lata 50., kiedy to skomponował ponad połowę swoich dzieł. Dbał też, by ukazywały się one drukiem i były dobrze promowane. W ostatnim okresie komponował już tylko sporadycznie. Po śmierci Wieniawskiego jego muzyka zaczęła funkcjonować na szerszą skalę i dziś zajmuje ważne miejsce w repertuarze wszystkich wirtuozów skrzypiec, jest także wykorzystywana do celów dydaktycznych.
dr hab. Iwona Lindstedt
Ciekawostki
Dla swej przyszłej żony, Izabeli Hampton, skomponował Wieniawski w 1859 r. słynną Legendę. Po wysłuchaniu tego utworu, początkowo niechętny uprawiającemu niestabilny zawód muzyka Henrykowi, ojciec Izabeli udzielił swej zgody na ślub młodych. Uznał, że jest on niekłamanym wyrazem miłości...
W 1935 r. — w setną rocznicę urodzin Wieniawskiego — jego bratanek Adam, sam też kompozytor, zainicjował w Warszawie międzynarodowe spotkania młodych skrzypków. Po 17 latach (w 1952 r.) odrodziły się one w Poznaniu jako Międzynarodowe Konkursy Skrzypcowe jego imienia. Wśród laureatów tego prestiżowego konkursu są m. in. Igor Ojstrach, Charles Treger, Wadim Brodski, Bartłomiej Nizioł i Piotr Pławner oraz Agata Szymczewska.
Do posłuchania:
- I Koncert skrzypcowy fis-moll, op. 14: Allegro moderato, Preghiera, Rondo Allegro
- II Koncert skrzypcowy d-moll op. 22: Allegro moderato, Romance andante, Finale allegro
- II Koncert skrzypcowy d-moll nr 2 op. 22 (w całości)
- Polonez koncertowy D-dur op. 4 nr 1
W Kanonie Muzykoteki Szkolnej:
Film o Henryku Wieniawskim:
